نقد فیلم The Silence of the Lambs - سکوت بره ها

هرگز فکر نمی‌کردم که در ابتدای نقد یک شاهکار، به جای صحبت در رابطه با فضاسازی، فیلم‌برداری و کارگردانی اثر، به بازیگران آن اشاره کنم. اما بگذارید این‌جا همین کار را انجام دهم و بهتان بگویم که بهترین ویژگی اثر خارق‌العاده‌ای به نام «سکوت بره‌ها»، دو بازیگری هستند که اجرای نقش‌های اصلی آن را برعهده دارند. در وهله‌ی اول، با درخشش جودی فاستر بیست و هفت ساله در نقش کلاریس استارلینگ مواجه می‌شوید که از نو، اجرای باورپذیر و فرو رفتن در یک نقش و ارائه‌ی تصویری ماندگار در سینما را تعریف می‌کند. اجرایی که در آن مطلقا نقصی نیست و حتی ساده‌ترین حرکت‌های بدن این بازیگر بزرگ نیز در فیلم، با دقت، ظرافت و توجهی بسیار زیاد به درون‌مایه‌های کاراکتر، انجام شده است. جودی فاستر، در فیلم دقیقا همان تصویری را روی پرده‌ی نقره‌ای می‌برد که اگر The Silence of the Lambs داستانی واقعی بود و آن را در روزنامه می‌خواندم، موقع رویارویی با قهرمان آن داستانِ واقعی انتظار تماشا کردنش را داشتم (هرچند که خواه یا ناخواه باید پذیرفت که The Silence of the Lambs تقریبا مو به مو بر اساس کتابی ساخته شده که خود آن، برگرفته از رویدادهایی حقیقی بوده است). تصویری که واقع‌گرایی آن فقط محدود به خودش هم نیست و حتی به تنهایی، به واقع‌گرایانه جلوه کردن کل ثانیه‌های فیلم نیز کمک می‌کند. این در حالی است که در طرف دیگر ماجرا، ما سِر آنتونی هاپکینز را داریم که در طول فیلم سه کار بسیار مهم را به سر انجام می‌رساند؛ می‌درخشد، می‌درخشد و می‌درخشد. آنتونی هاپکینز، در نقش دکتر هانیبال لکتر، به قدری تکان‌دهنده و قدرتمندانه ظاهر می‌شود که برخلاف تمامی آنتاگونیست‌هایی که تا به امروز دیده‌ام، در اولین نمایی که کارگردان در آن وی را به تصویر کشید، پلیدی، سیاهی و پست‌فطرت بودن این کاراکتر را در عین وجود عمقی شگفت‌انگیز و عجیب در شخصیت او احساس کردم. احساسی که نمی‌دانم به نحوه‌ی ایستادن هاپکینز، به نگاه‌های او یا به چیز دیگری مربوط می‌شد اما به کمک آن، خیلی راحت فهمیدم که این شخصیت، احتمالا دربردارنده‌ی بهترین اجرایی است که حداقل من تا به امروز از یک بازیگر در نقش یک آنتاگونیست بزرگ و شناخته‌شده دیده‌ام. افزون بر آن، حضور شخصیتی مانند لکتر در The Silence of the Lambs که اگر پس از تماشای فیلم، ریزبینانه به نکات شخصیت‌پردازی‌اش نگاه کنیم می‌فهمیم که از آن کاراکترهای داستانی و غیرواقعی است هم به سبب همین اجرای فوق‌العاده، بدون ضربه زدن به واقع‌گرایی ظاهری اثر سبب جذب مخاطبان شده است. البته این وسط نباید فراموش کرد که یکی از دلایل عدم خدشه وارد شدن به روایت باورپذیر فیلم هم حضور کاراکتر قابل باوری همچون کلاریس استارلینگ در داستان و همان‌گونه که پیش‌تر نیز گفتم، اجرای فوق‌العاده‌ی جودی فاستر در نقش او بوده است. اجرایی که در تعاملات بی‌نظیرش با آنتونی هاپکینز در سکانس‌های رویارویی این دو نفر، حتی سبب تاثیرگذاری بیشتر و بیشتر بازی نقش‌آفرین بزرگی مانند Anthony Hopkins هم شده است.

قصه‌گویی The Silence of the Lambs در غالب دقایق به شکلی منطقی و تماما لایق تماشا شدن توسط مخاطب پیش می‌رود. اندک ضعف‌های فیلم در این بخش هم بیشتر از آن که نقطه‌ی ضعف باشند، حکم جایگاه‌هایی را دارند که می‌توانستند بهتر از چیزی که هستند نیز جلوه کنند. البته این موضوع، صرفا به بخش بسیار بسیار اندکی از نحوه‌ی ورود کلاریس به داستان اصلی مربوط می‌شود که از منظر منطق داستانی، مخاطب نمی‌تواند دقیقا دلیل انتخاب شدن او توسط جک کرافورد (اسکات گلن) یعنی همان مامور بلندمرتبه‌ی FBI را بفهمد. هرچند که این نکات انگشت‌شمار، در حقیقت به سبب خود داستان، قصه‌گویی و صد البته فضاسازی فیلم، پس از چند دقیقه در ذهن مخاطب محو می‌شوند و رسما، تاثیری روی احساس نهایی ما نسبت به فیلم ندارند. داستان فیلم، فارغ از جلوه‌ی ظاهری و معرکه‌ای که به عنوان یک اثر در ژانر تریلر و ساخته‌ای جنایت‌محور دارد، دربردارنده‌ی مفاهیم عمیقی است که به طرز استخوان‌سوزی آزاردهنده و حقیقی هستند. فیلم با استفاده از استعاره‌سازی‌هایی همچون قرار دادن پیله‌ی متولدنشده‌ی نوعی پروانه درون گلوی برخی از مقتولین و نشان دادن آن‌ها به عنوان جنازه‌هایی که نابود شده‌اند، کاری می‌کند که به فکر فرو بروید و بعد وقتی به پوسترش نگاه می‌کنید و جلوه‌ی آن پروانه‌ی پرواز کرده از داخل گلوی کلاریس را می‌بینید، باعث می‌شود که رسما به سبب معناگرایی دیوانه‌وارش، احساس دیوانگی کنید. مفاهیمی که اندکی بعدتر در همین مقاله به آن‌ها خواهم پرداخت و فعلا، برای جلوگیری از لو رفتن کوچک‌ترین بخش مهمی از داستان، از آن‌ها می‌گذریم.

The Silence of the Lambs از مناظر فنی نیز یکی از همان فیلم‌هایی است که می‌توانید صادقانه، بارها و بارها آن‌ها را ستایش کنید. فیلمی پرشده از تکنیک‌های سینمایی گوناگون که چه در نورپردازی‌های متفاوتش و چه در ایده‌های جالبی که برای ضبط سکانس‌ها از آن‌ها بهره برده، جلوه‌ای مثال‌زدنی دارد. در طول ثانیه‌های اثر، هیچ شاتی را پیدا نمی‌کنید که اندازه و زاویه و جلوه‌ی کلی‌اش، بدون تلاش برای ایجاد یک احساس در وجود مخاطب خلق شده باشند. همه چیز آن‌قدر ایده‌آل و قوی است که بیننده را بدون تشخیص دادن این که در حال تماشای همچین فیلم دقیقی بوده، به درون باتلاق داستان‌گویی اثر می‌کشاند. مثلا کافی است در طول فیلم به سبک مواجهه‌ی خودتان با مقتولین و قاتلان داستان نگاه کنید. همیشه فیلم‌برداری‌ها از زوایا و با استفاده از لنزهایی انجام شده که در آن‌ها قربانیانِ قاتل اصلی داستان، صرفا به عنوان موجوداتی ضعیف و پروژه‌هایی برای انجام شدن به تصویر کشیده می‌شوند و هرگز، سازنده کاری نکرده که شما برای آن‌ها دل بسوزانید. از طرف دیگر، در اکثر لحظاتی که قرار است کاراکتر منفی داستان را ببینیم، با اکستریم کلوزآپ‌هایی روی دندان‌های او و به کل شات‌هایی مواجه می‌شویم که کمتر قصد به تصویر کشیدن چهره‌ی وی را دارند و به همین سبب، شما او را به عنوان موجودی کثیف که صرفا می‌خواهد همان پروژه‌ها را به سرانجام برساند می‌بینید. نتیجه‌ی همه‌ی این‌ها هم می‌شود آن که در طول دقایق داستان، شما در کشاکشی مابین احساس بی‌رحمی، آرزو برای موفقیت کلاریس، مبهوت شدن به خاطر دیوانگی‌های جملات هانیبال لکتر، ترس از فعالیت‌های بیل بوفالو و ترس از مواجهه با انسان‌هایی پست‌فطرت که انگار با آن که اسم‌شان را می‌دانید و از هویت‌شان خبر دارید ناشناس هستند، به دام می‌افتید. دام بزرگی که فیلم را تبدیل به اثری غیرقابل مقایسه با هر فیلم دیگری که دیده‌اید می‌کند و پس از تماشای آن، آرام‌آرام باعث می‌شود که فیلم‌ها و سریال‌هایی را که با اقتباس از آن به موفقیت رسیده‌اند و پیش‌تر با آن‌ها مواجه شده‌اید به یاد بیاورید. این یعنی پس از تماشای The Silence of the Lambs، شما یک کهن‌الگو در دنیای سینما را تماشا کرده‌اید و به همین سبب پس از مواجهه با تک‌تک دقایق این ساخته‌ی سینمایی، درکی بیشتر از قبل نسبت به هویت هنر هفتم پیدا می‌کنید!

(از این‌جا به بعد مقاله، بخش‌هایی از داستان فیلم را اسپویل می‌کند)

در طول دقایق فیلم، دو بار کارگردان از تکنیک فیلم‌برداری روی دست استفاده کرده که اولی به آغاز فیلم و نمایی مربوط می‌شود که ما در آن کلاریس را تعقیب می‌کنیم. جایی که کلاریس از طناب‌های بلندی بالا می‌رود و تازه به جنگلی می‌رسد که از مه پر شده و نور، به سختی خودش را لابه‌لای سایه‌های آن جای داده است. جایی که نمادی از جهان خودمان و برخورد پر استرس کلاریس با آن است و به جای تصویر چهره‌ی جودی فاستر، این سبک فیلم‌برداری روی دست کارگردان است که احساس را انتقال می‌دهد. دومین نمای به خصوصی که از تکنیک فیلم‌برداری روی دست در خلق آن استفاده شده، به پایان‌بندی فیلم و جایی مربوط می‌شود که بیل بوفالو، از پشت قصد نزدیک شدن به کلاریس و به قتل رساندن او را دارد. انگار این مرد در قالب همان تغییراتی که جامعه‌ی جهانی مردمانش را به سمت آن سوق داده در طول فیلم ظاهر شده و از همان ابتدای دقایق فیلم، داشته از پشت دنبال کلاریس می‌دویده و حالا، بالاخره قصد شکار او را دارد. اما تلاش بی‌پایان کلاریس با چرخیدن‌هایش لابه‌لای یک تاریکی مطلق و دقتی که به صدای آماده شدن یک تفنگ برای شلیک کردن می‌کند، سبب آن می‌شود که پیله‌ی گیرکرده در داخل گلویش که سبب مرگ خیلی از افراد این جامعه می‌شد، کارش را به سرانجام برساند و پروانه‌ای را به بیرون بفرستد که تصویر قرار گرفتن‌اش روی لب‌های کلاریس، پوستر اصلی فیلم را آفریده است. این‌جا همان جایی است که گلوله شلیک می‌شود و بیل بوفالو، مانند تمامی انسان‌های دیگر زمین، مرگ را تجربه می‌کند. همه‌چیز تمام می‌شود، شخصی به خاطر پیله‌ی پروانه‌ها خفه نمی‌شود و تلاش بی‌پایان و بدون ترس کلاریس برای پا گذاشتن به یک تاریکی مطلق و جنگیدن با یک بی‌عدالتی بزرگ، بدون هیچ ریسمانی او را به بالای چاه می‌رساند. حالا او آن‌جا ایستاده و مردمان درون چاه را زیر نظر گرفته تا از خفگی‌ها بعدی نیز جلوگیری کند. تا سراغ آن‌هایی برود که در تاریکی‌های بزرگ‌تری نفس می‌کشند. این‌جا همان‌جایی است که فیلم در اوج اوج و ارتفاعی که برای کم‌تر اثر سینمایی‌ای دست‌یافتنی است به پایان می‌رسد. همان‌جایی که من در مقابل سوالی که می‌پرسید آیا این اثر یک شاهکار است، «بله» را به پررنگ‌ترین حالت ممکن نوشتم.

برای تماشای آنلاین فیلم The Silence of the Lambs به وب‌سایت نماوا مراجعه کنید

برای تماشای آنلاین فیلم The Silence of the Lambs به وب‌سایت نماوا مراجعه کنید