نقد انیمه A Silent Voice - صدای خاموش

در حقیقت، پس از ورود نیشیمیا در دقایق آغازین فیلم به داستان، همه‌چیز خیلی سریع رنگ تازه‌ای به خود می‌گیرد و مخاطب در اوج کنجکاوی در میان شات‌های گوناگون، تند و تیز و بعضا عجیب فیلم که کارگردانی خواستنی‌شان را به رخ تماشاگر می‌کشند، به دنبال اتفاقات، کنش‌های شخصیتی و در کل همه‌ی چیزهایی می‌گردد که پس از ورود وی به داستان، احتمال وقوع‌شان وجود دارد؛ کنش‌هایی که بعضی از آن‌ها با لطف به نیشیمیا همراهند، برخی از آن‌ها آزارش می‌دهند، بعضی دیگر در نگاه نیشیمیا بی‌ارزشند اما اعصاب مخاطب را خرد می‌کنند و تعدادی‌شان هم به‌مانند رفتارهای اولیه‌ی شخصیت اصلی داستان یا همان ایشیدا، خیلی سریع ناراحت‌کننده می‌شوند و اشک دخترک را جاری می‌کنند. این‌جا همان دنیا است؛ همان مکان قبلی. فقط آدم‌ها نسبت به یک اتفاق، واکنش‌های گوناگون‌شان را بروز می‌دهند و فیلم‌ساز تمامی این رفتارها را به شکلی لایق تحسین، زیر ذره‌بین خود می‌برد. نتیجه هم این است که تنها پس از گذر چند دقیقه از آغاز فیلم و کات زدن کارگردان به چند سال بعد، یعنی زمانی که فیلم تازه قصه‌گویی اصلی‌اش را آغاز کرده، شما خود را در مواجهه با داستانی می‌بینید که گذشته‌ی شخصیت‌هایش تعریف شده است، اغلب کاراکترهای آن پردازش‌شده به نظر می‌رسند، دنیایی اتفاق در آن افتاده که حالا تاثیرات‌شان پس از چند سال به‌شدت قابل لمس به نظر می‌رسد و در پس هر گفت‌وگویی، منطق، پیشینه و احساس، دیده می‌شود. معنی همه‌ی این‌ها چیست؟ این که «صدای خاموش» یکی از بهترین مقدمه‌هایی را که تا به امروز دیده‌اید با سر و شکلی قابل فهم، اما ویژه و عمیق، تقدیم‌تان کرده است. یعنی فیلم پیش روی‌تان اثر شدیدا ارزشمندی است. یعنی حالا راهی جز همراهی با این کاراکترها تا پایان داستان برای‌تان وجود ندارد.

همان‌گونه که احتمالا خودتان می‌توانید با خواندن چنین اطلاعات اولیه‌ای از فضای داستانی اثر حدس بزنید، «صدای خاموش» ساخته‌ای است که بیش از هر چیز به عواقب رفتارها می‌پردازد. به اینکه یک کار ساده در چندین و چند سال قبل، تا چه اندازه می‌تواند بر زندگی امروزمان تاثیر بگذارد. به اینکه اثر پروانه‌ای دقیقا چیست. به اینکه چگونه یک تصمیم نه‌چندان بزرگ در زمانی از زمان‌های عادی زندگی در گذر عمرمان پیچ و تاب می‌خورد و حتی رفتارهای ما در آینده را نیز به چالش می‌کشد. ایشیدا، به‌عنوان شخصیتی که در کودکی برای همگان قلدری می‌کرده و حالا برای زدن یک حرف ساده با دیگران هم مشکلاتی گوناگون را یدک می‌کشد، در مرکز توجه فیلم‌ساز قرار دارد و با فعالیت‌هایش در فضای داستان، به چنین سوالاتی پاسخ می‌دهد. او که به سبب رفتارهای نادرستش با نیشیمیا، باعث خروج او و یکی از بچه‌هایی که با وی صمیمی شده بود از مدرسه‌شان شده است، امروز حتی برای زنده ماندن به دنبال دلیل می‌گردد و چون تنها دلیل ضربه خوردن احساسات خویش و مشکلات امروزش را رفتارهای خود با او می‌داند، مدام در پی ارتباط برقرار کردن با نیشیمیا و اثبات خوبی‌هایش به شخصی است که پیش‌تر تنها از ایشیدا بدی دیده است. ایشیدا، به‌عنوان یکی از خاکستری‌ترین کاراکترهایی که این‌روزها می‌شود لابه‌لای فیلم‌های سینمایی پیدا کرد، مظهری از عدم توانایی انسان‌ها برای حل کردن مشکلات‌شان است و در قصه‌گویی کاملا باورپذیر فیلم، در ابتدا برای رسیدن به یک خودشناسی صحیح تلاش می‌کند؛ تلاش‌هایی که مثل هر فعالیت دیگری نه‌فقط به وی، بلکه به تمامی دوست‌های قدیمی، آشناها، افراد حاضر در خانواده‌اش و اصولا انسان‌هایی که او به‌سادگی آن‌ها را محوشده می‌دانست مربوط می‌شود. حال آنکه کنش‌های او و واکنش‌های دیگران در برابرشان چه نتیجه‌ی تصویری و خاصی را پدید آورده، همان چیزهایی هستند که تجربه‌ی اثر را تبدیل به چیزی گریزناپذیر می‌کنند؛ تجربه‌ای که استخوان‌بندی اثر و شیمی شکل‌گرفته مابین کاراکترهایش به قدری عالی است که مخاطب در هیچ لحظه‌ای از نگاه مداومش به آن، احساس خستگی نمی‌کند.

افزون بر تمامی این‌ها، واقع‌گرایی «صدای خاموش» در تمامی زمان‌ها، به‌خصوص هنگام شخصیت‌پردازی، سبب آن شده که اثر در عین وفاداری انکارناپذیر و تمام‌قد خود به مدیوم ارزشمندش، جهان‌شمول و قابل درک برای تمامی ساکنان این کره‌ی خاکی باشد؛ چرا که در فیلم تنها رخدادهایی را می‌بینیم که بیش از هر چیز، شبیه به اتفاقات روزانه‌ی دور و اطراف‌مان به نظر می‌رسند و واکنش تمامی افراد قصه در برابرشان به قدری باورپذیر است و با توجه به پیش‌زمینه‌ی شخصیتی آن‌ها که در مقدمه‌ی اثر آمده منطقی به نظر می‌رسد که هم‌ذات‌پنداری مخاطب با تمامی شخصیت‌های مهم فیلم، همواره در اوج به سر می‌برد. فیلم، قصه‌گویِ داستان‌هایی است که تقریبا هر انسانی آن‌ها را به شکل مخصوص به خودش در زندگی تجربه کرده و کمتر کسی را می‌توان یافت که حداقل مشکلات و ضعف‌های یکی از شخصیت‌های داستان، در وجود او دیده نشود. با این حال، فیلم‌ساز اثرش را به گونه‌ای خلق کرده که همواره از سطح انتظارتان بالاتر می‌رود و ورای آن‌چه که چند دقیقه‌ی پیش از چنین محصولی انتظار داشتید، رفتار می‌کند. پس عجیب نیست اگر بیننده‌ی اثر همواره از ابتدا تا انتهای کار به شگفت‌زده شدن ادامه بدهد و با گذر هر دقیقه، در حد و اندازه‌ای بیشتر، عاشق اثر پیش رویش شود.

(از این‌جا به بعد مقاله، بخش‌هایی از داستان فیلم را اسپویل می‌کند)

اما اگر بخواهیم از همه‌ی این‌ها بگذریم و با زدن به دل ثانیه‌های ناب اثر، مفاهیم زیبای آن را بیرون بکشیم، در نخستین جلوه متوجه می‌شویم که «صدای خاموش» ساخته‌ای است که حرف‌هایش را به جای «عشق»، بر پایه‌ی مفهوم حقیقی «دوستی»، سر و شکل می‌دهد. فیلم تماما در رابطه با دوست‌های گوناگونی است که ما در زندگی با آن‌ها مواجه می‌شویم و ایشیدا، نماینده‌ای از اغلب ما آدم‌ها است که عیب‌های زیادی دارد و در ابتدا می‌خواهد خودش را با زورگویی به دیگران و انجام کارهای مثلا بامزه اثبات کند، ولی در ادامه تبدیل به فردی می‌شود که حتی جرئت زدن یک حرف ساده با هم‌کلاسی‌هایش را نیز ندارد؛ هم‌کلاسی‌هایی که زمانی صمیمی‌ترین دوست‌های او بودند، اما ایشیدا با برچسب زدن روی آن‌ها به‌عنوان اشخاصی که توانایی برقراری ارتباط با او را ندارند، لذت زندگی را از خودش دریغ کرده و به درون دنیایی تاریک که حتی وی را به فکر خودکشی هم انداخته فرو می‌رود. در ابتدای کار و در جایی که مثلا ایشیدا به سبب صحبت کردن با یکی از دوست‌هایش، برچسب خورده‌شده روی صورت او را به زمین می‌اندازد، ما به‌اشتباه فکر می‌کنیم که علت وجود آن ضربدرها ناراحتی افرادی است که مقابل او هستند. یعنی بر اساس انتظارات اولیه‌ای که درون ما شکل گرفته، جهان‌بینی فیلم‌ساز طوری جلوه می‌کند که انگار به سبب کار بد ایشیدا تمام دنیا به او پشت کرده و حالا وی باید با به دست آوردن دل افراد، ضربدرهای روی صورت‌شان در برابر خودش را از بین ببرد. اما مدتی بعدتر و در پایان فیلم، ما با صحنه‌ای مواجه می‌شویم که ایشیدا وسط مکانی شلوغ ایستاده و با تغییری که در نگاهش ایجاد کرده، در یک آن سبب افتادن تمامی ضربدرها می‌شود. معنی‌اش هم چیزی نیست جز آنکه کارگردان می‌گوید تمامی مشکلات ما در برقراری ارتباط با افراد جامعه به خودمان برمی‌گردد و اصلاح کردن همه‌چیز، با اصلاح کردن خودمان صورت می‌پذیرد. اما این وسط یک نکته را نباید فراموش کرد و آن دخترکی است که هرگز، روی صورتش ضربدری دیده نمی‌شود.

«صدای خاموش» قصه‌گویی خاصی است؛ قصه‌گویی خاصی که از مناظر هنری و فنی تکمیل است و پیامی برای تمامی مخاطبان عام و خاص دارد. فیلم، بیان‌کننده‌ی حرف‌هایی است که خیلی از ما انسان‌ها نیاز به شنیدن‌شان داریم و تصویرکننده‌ی زیبایی‌هایی است که خیلی از ما آدم‌ها نیازمند دیدن‌شان هستیم. فیلمی که عظمت مدیوم «انیمه» را به معنی واقعی کلمه و با حرکات شگفت‌انگیزش در برخی از شات‌ها به تصویر می‌کشد و حامل لحظاتی است که به‌واقع در هیچ جلوه‌ی هنری دیگری توانایی آفرینش‌شان وجود ندارد. «صدای خاموش» عشق و دوستی را فریاد می‌زند، شاید با زبان اشاره، ولی شنیدن و پذیرفتن یا نشنیده گرفتن آن، به ما مربوط می‌شود.