نقد فیلم Phantom Thread - رشته خیال

به همین سبب و به خاطر همین جنس خاصی که فیلم به مخاطب خود ارائه می‌کند، بدون هیچ شک و شبهه‌ای Phantom Thread هر چه که باشد، عامه‌پسندترین فیلم پل توماس اندرسون نیست و انگار روایتی بیش از اندازه شخصی دارد. از کاراکترهای کم و آرامش، تا لحظاتی که صرفا به خاطر سکوت درونی شخصیت‌ها در مابقی سکانس‌ها پرهیجان به نظر می‌رسند، همه و همه چیزهایی هستند که می‌توان از آن‌ها به عنوان عناصر شکل‌دهنده به فیلم یاد کرد. با این حال، برای مخاطبی که سینما را بدون تمپو و هیجان هم پذیرا باشد و بخواهد قصه‌ای را بشنود که جزئیات در نقطه به نقطه‌اش بیداد می‌کند و فیلم‌ساز، هدفمند و با منطق، تک‌تک شات‌هایش را آفریده، «رشته‌ی خیال»، همچون گنج به خصوصی است که نباید اجازه بدهیم که از دست برود. چرا که اندرسون که این‌بار بخش لایق توجهی از فیلم‌برداری اثر را هم خودش عهده‌دار شده، در Phantom Thread، تصویر اضافه‌ای را به کار نمی‌برد. همه‌چیز به قدری دقیق و حساب‌شده است که بعضی مواقع به خاطر شنیدن این داستان نه‌چندان بی‌شباهت به حقیقت محض، اعصاب‌مان خورد می‌شود. انگار می‌خواهیم فیلم را به خاطر واقع‌گرایی‌اش از بین ببریم و کارگردان را التماس می‌کنیم که کمی قصه‌گویی دراماتیک دیوانه‌وار و مصنوعی به اثرش اضافه کند. کمی بگذارد دو فرد عاشق حاضر در فیلم‌نامه، مثل همه‌ی آن کلیشه‌هایی باشند که سال‌های سال در سینما به خاطر دیدن‌شان هیجان‌زده می‌شویم. کمی بگذارد با دلایل واهی به کاراکترها نزدیک شویم و شخصیت‌پردازی را به همان مفهوم آشنایش در سینما، لمس کنیم. ولی همان‌طور که می‌شود حدس زد، این‌های سینمای پل توماس اندرسون نیست.

این وسط، همان‌گونه که پیش‌تر نیز گفتم، تصویر کردن چنین قصه‌ای، فارغ از تجسم دقیق تصاویر و سکانس‌پردازی بی‌نقص فیلم‌ساز، به اجراهای معرکه‌ای محتاج است که آن تجسم‌ها را بدون حتی یک اشکال، بر روی پرده‌های نقره‌ای ظاهر کنند. اجراهایی که عناصر صحنه آن‌ها را کامل نکنند و برای جذاب شدن، حتی نیازی به قاب‌بندی‌های فیلم‌ساز نیز نداشته باشند و به تنهایی، کارشان را انجام بدهند. به همین سبب، در سینمای پل توماس اندرسون، نقش‌آفرینان و به خصوص بازیگران نقش‌های اصلی، مطلقا باید چیزی معرکه‌تر و سطح بالاتر از حتی اجراهای عالی هالیوود را ارائه کنند. از آن‌جایی که در این مدل قصه‌گویی، خبری از شخصیت را با کمک دیالوگ‌ها و لحظات احساسی به خورد مخاطب دادن و نوشتن اکت‌هایی عجیب‌وغریب برای او در طول داستان نیست، دیگر مثلا مدل خاص پلک زدن وی نیز، تبدیل به شخصیت‌پردازی می‌شود. تبدیل به دلیلی برای نگه داشتن بیننده پای قصه‌ای که دوست دارد کاراکترهایش را بشناسد و ملتمسانه، سکانس به سکانس اثر را برای رسیدن به این آشنایی، دنبال می‌کند. پس عجیب نیست که غالبا اندرسون برای فیلم‌هایش از خیلی از برترین بازیگرانی که می‌شناسیم بهره می‌برد. در The Master با واکین فینیکس و فیلیپ سیمور هافمن فقید تصاویری فراموش‌ناشدنی ارائه می‌دهد و در There Will be blood و Phantom Thread، سراغ دنیل دی لوئیس می‌رود. کسی که تلاش برای توصیف چگونگی و چرایی جذابیت اجرایش، همیشه ما را به نقطه‌ای کیلومترها دورتر از مواردی چون فیلم‌نامه‌ی قدرتمند اثر یا حتی شیمی برقرارشده بین او و دیگر کاراکترهای حاضر در فیلم رسانده. کسی که پربیراه نگفته‌ام اگر بگویم «رشته‌ی خیال»، همان‌قدری که فیلم توماس اندرسون است، فیلم وی هم به حساب می‌آید.

کارگردانی اندرسون و تصویرسازی‌های زیبای او، در کنار بخش‌های مختلف فیلم که تمامی آن‌ها را می‌شود به جرئت اوریجینال و متعلق به سینمای وی دانست، کاری می‌کنند که Phantom Thread، همان‌قدر که زیبا و خواستنی است، اثری نباشد که بخواهیم به تمامی مخاطبان، تماشای آن را توصیه کنیم. شاید به این خاطر که فیلم خودش عمدا خواسته برای مخاطب خاص ساخته شود و شاید به این خاطر که اصلا امکان نداشته بتوان آن را به عنوان محصولی برای ارائه به تمامی بینندگان خلق کرد. خلاصه‌ی این حرف‌ها، می‌شود آن که اگر دیدن فیلم‌ها، برای‌تان در آن نقاطی لذت دارد که هر لنز و هر قابی که فیلم‌ساز انتخاب کرده، برای رسیدن به یک معنا در فرمی به خصوص بوده، در سریع‌ترین زمان ممکن باید اجازه بدهید که «رشته‌ی خیال»، مسخ‌تان کند. اجازه بدهید که دو بار خم شدن دی لوئیس از داخل اتاق به سمت بیرون برای نگاه انداختن به در اصلی خانه و ضبط کردن چنین تصویری از نمای کنار راه‌پله که تنها بخشی از چارچوب درب اتاق او را به تصویر می‌کشد، کاری کند که یک بار دیگر سینما را بفهمید.

تازه همه‌ی این‌ها به کنار، در Phantom Thread می‌شود معجزه‌ی موسیقی در آفرینش فیلم‌ها را به شکل یکتا و به خصوصی دید. جایی که آهنگ‌ها همراه دیالوگ‌ها و بارها و بارها در مقامی بالاتر از آن‌ها قصه‌گویی می‌کنند و هم در یکی کردن خودشان با تصاویر عالی هستند و هم خیلی مواقع، سبب پذیرفته شدن تصاویر به ظاهر ساده‌ی فیلم برای مخاطبان می‌شوند. البته که صحبتم درباره‌ی این سمفونی هماهنگ را بدون حرف زدن درباره‌ی جلوه‌های زیبنده و دقیق داستان‌سرایی کردن پل توماس اندرسون در «رشته‌ی خیال» که کمی نیاز به زدن به دل قصه و فاش کردن بخش‌هایی از آن دارد به پایان نمی‌رسانم، اما برای آن‌هایی که فیلم را ندیده‌اند، فکر می‌کنم همین تعاریف و توصیف‌ها، به اندازه‌ی کافی خسته‌کننده یا دوست‌داشتنی و هیجان‌انگیز بوده باشد.

(از این‌جا به بعد مقاله، بخش‌هایی از داستان فیلم را اسپویل می‌کند)

چون اگر با دقت این سکانس را نگاه کنید، می‌بینید که هنگام غذا پختن آلما در تاریکیِ محیط و لحظاتی که ترکیب‌شان با همان دانسته‌های قبلی، تصور قاتل بودن وی را به ذهن‌مان می‌آورند، ما رینولدز را می‌بینیم که دارد با نگاه کردن به او طرحش را می‌کشد. در همین حین، وجود غذاها و خوردنی‌ها و در کل لذت‌هایی دنیایی بر زیر لامپ و در قسمت روشن میز و حضور رینولدز در عمق تاریکی تصویر، کاری می‌کنند که این فاصله گرفتن او از زندگی حقیقی را درک کنیم. بعد از این، قاتلی که خود رینولدز او را نقاشی کرده، از راه می‌رسد، ماسک را می‌کشد و دوباره او را به قسمت روشن جهان، آن‌جایی که می‌شود لذت‌های زندگی را یافت، می‌آورد. در انتها، سکانسی را می‌بینیم از لباس ساختن دوباره‌ی رینولدز برای آلما، که می‌تواند متعلق به آینده یا حتی گذشته باشد. مثلا شاید آلما فقط یکی از مشتریان رینولدز بوده که در همان لحظات امتحان کردن لباسش، یکی از رشته‌های خیالاتش را کشیده و تاب خوردن آن رشته، همه‌ی این ماجراهای اتفاق‌نیفتاده را به ذهنش آورده است. حتی اصلا شاید واقعا آلما قصد کشتن رینولدز را داشته و به این دلیل در سکانس انتهایی فیلم، او این‌گونه در آغوش وی آرام شده و در حقیقت مرده است. شاید همین مرگ و نزدیک شدن به پایان زندگی، اجازه‌ی لذت بردن دوباره از دنیا به رینولدز را داده و شاید هم کل ماجرا، اصلا چیز دیگری باشد. حالا منظورم از این که «نخ خیال»، بهترین اسم ممکن برای ساخته‌ی اندرسون بوده را درک می‌کنید؟ آیا ساخت سکانسی چند دقیقه‌ای و در ظاهر به غایت ساده، با این حجم از تفکراتی که می‌توانند به ذهن بیننده برسند و هر کدام معناهای مختلفی را تداعی کنند، مثل این نیست که پل توماس اندرسون با خیالاتش نخ‌هایی را به ما متصل کرده و همچون عروسک، بازی‌مان داده است؟ آیا یک شاهکار، برای شاهکار بودن به چیزی بیشتر از این احتیاج دارد؟