نقد فیلم «عصبانی نیستم!»

فیلم «عصبانی نیستم!» دومین ساخته رضا درمیشیان، بعد از فیلم «بغض»، سال ۹۲ ساخته شد و در جشنواره فجر به نمایش درآمد. فیلم به دلیل موضوع خاص و موضع‌گیری سیاسی خود با استقبال بی‌نظیری روبه‌رو و در همان ابتدای نمایش به سانس‌های فوق‌العاده کشیده شد. اما پُر واضح بود که عده‌ای حتی کوچک‌ترین اشاره به وقایع تلخ سیاسی دوره‌ای خاص را بر نمی‌تابند و «عصبانی نیستم!» با وجود کاندید شدن در بخش‌های بازیگر نقش اول مرد (نوید محمدزاده)، بازیگر نقش اول زن (باران کوثری)، تدوین (هایده صفی یاری)، صدابرداری (نظام‌الدین کیایی) و صداگذاری (محمدرضا دلپاک) از بخش جوایز مسابقه کنار گذاشته شده و با حاشیه‌های فراوانی رو‌به‌رو شد. در همان جشنواره رضا عطاران که سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را دریافت کرد، جایزه را متعلق به نوید محمدزاده دانست که پیش‌تر توسط هیئت داوران انتخاب شده بود. دردسرهای فیلم «عصبانی نیستم!» به همین جا ختم نشد و فیلم پس از طی مراحل بسیاری ثبت اکران و لغو آن، ممیزی و تهدید، در نهایت در اردیبهشت سال ۹۷ به اکران عمومی رسید تا پایانی باشد بر این حکایت پنج‌ساله پرفراز و نشیب.

رضا درمیشیان طی این سال‌ها نشان داده که دغدغه‌اش درد مردم است. ژست روشن‌فکری و حرف‌های دهان‌پرکن را رها و قلم را علم کرده است. درمیشیان همچنین نشان داده که آدم شکیبا و به آنچه خلق می‌کند متعهد است. در دوره‌ای که هنرمندان، سیاستمداران و حتی مردم عادی علیه خشونت شهروندی و اسیدپاشی اعتراض می‌کردند، درمیشیان دوربین را برداشت، تیم جوانش را جمع کرد و داستانی خشن و به غایت گرافیک خلق کرد تا مطمئن باشد هم درد قربانیانِ این‌گونه خشونت‌ها به دل مردم راه یافته، هم آنانی که فکرهای مریض این‌چنینی به سرشان می‌زند، تقاص موحش و دردناک را دیده و به خاطر بسپارند. لانتوری با همه خشونتش، خاص و جزءگرا بودنش، همیشه جایی از ذهن مخاطبانش را مشغول می‌کند. فرقی نمی‌کند که آن‌ها به خوبی و به عنوان اثری هنری از اثرش یاد کنند یا از میزان خشونت و عام نبودن داستانش ناله سر دهند. همه کسانی که لانتوری را دیده‌اند، پای برخی صحنه‌های آن میخکوب شده‌اند و هیچ‌گاه آن را از یاد نخواهند برد. اتفاقی که ‌ای کاش در فیلم «عصبانی نیستم!» هم با شدت بیشتری می‌افتاد.

به عنوان نمونه در لانتوری وجود محمدزاده و کوثری چیز تازه‌ای نبود. اما انتخاب مریم پالیزبان به عنوان زنِ مَکُش مرگِ ما، خیره‌کننده و روایتگر نبوغ درمیشیان بود. مریم با ظاهر ساده، نه آن‌قدر خیره‌کننده، رفتارهای بی‌خیال و گام‌های مستحکمش، هاله‌ای در اطراف خود داشت که ایستادگی را در برابر او غیرممکن می‌کرد. حرفی که آن زمان هم به‌ کرات از سوی مخاطبان شنیده می‌شد. در فیلم «عصبانی نیستم!» که پیش از لانتوری ساخته و بعد از آن اکران شد، این هوشمندی در شخصیت‌پردازی نوید صورت می‌گیرد. نوید، آدمی است که در دل هزاران جوان ایرانی نفس می‌کشد. هر روز ده‌ها نفر را در ذهنش لت‌وپار می‌کند، تن به ذلتِ دزدی، ربا و دروغ نمی‌دهد و در عاشقی گامی به عقب نمی‌گذارد. هوشمندی درمیشیان در ساختِ شخصیت او نیز نمایان است. راوی همواره نوید است. دوربین از چشمان نوید، فضای داخل جمجمه‌اش و محیط اطراف او لحظه‌ای جدا نمی‌شود و ما فقط اتفاقاتی را می‌بینیم که نوید می‌بیند، نریشن‌هایی را می‌شنویم که نوید به هیچ‌کس حتی ستاره نمی‌گوید و صادق‌ترین ورژن انسان درست و خسته‌ای را می‌بینیم که با وجود بی‌پولی، بی‌کاری و اعصاب درب‌وداغانش، آرزو می‌کنیم جای او باشیم. در جبهه نبردمان بمانیم و وقتی سرنوشت سنگ انداخت، دست از ستاره‌های در آسمان خود نکشیم.

دکوپاژها در فیلم خلاقانه و بدیع هستند. استفاده از اکستریم کلوزآپ‌ها از صورت مهره‌های داستان تا اکستریم لانگ شات روی پل و جابه‌جایی مدامِ نوید و ستاره و پدر او و وُیس اُورهای نوید روی تصاویر که نشان می‌دهد او دارد احتمالات را بررسی می‌کند، برای لحظاتی مخاطب را دچار این حس می‌کند که واقعاً در دنیای ذهنی نوید گرفتار شده است. میزانسن ها نیز بسیار بازیگوشانه از آب درآمده‌اند. هر بار که نوید در ذهنش ستاره را تصور می‌کند، ما تصویری از باران کوثری با لباس قرمز و گونه‌های برنز می‌بینم، قدری زیباتر از آن چه که در دنیای واقعی است و دال بر این حقیقت است که ستاره با نوید در میان می‌گذارد: «همه مثل تو فکر نمی‌کنند که من جذاب‌ترین دختر جهانم.» اما در ذهن نوید، ستاره زیباترین و بهترین در جهان است. رابطه نوید و ستاره همان‌قدر دل‌نشین است که باید باشد و در سینما نمونه آن کم پیدا می‌شود. شور و شوق‌های ساده، انتظار جگرخراش نوید دم دانشگاه ۵۰ تومانی، سمبوسه‌های خیابان انقلاب، دراز کشیدن روی چمن‌های بلوار، همه تفریح‌های خوش‌خوشانی هستند که عاشق‌های بی‌ادعای دهه ۶۰ تجربه کرده‌اند. دیالوگ‌های شیرین و طنازانه نوید و ستاره، قلب را مثل کره روی اجاق آب می‌کند و لبخند را به لب مخاطب می‌نشاند. خنده ساده‌لوحانه‌ای که نوید به ستاره در جواب اعتراضش به شعارها و مصدق خوانی او تحویل می‌دهد و دعواهای خیابانی آن‌ها و غلط کردم گفتن‌های متعدد نوید، مو لای درزش نمی‌رود. دیالوگ‌های کم، نگاه‌های خیره و زبان بدن. درمیشیان دنیای عاشقی جوانانه و سرحال را به‌خوبی می‌شناسد و از استعدادهای قَدَری نیز بهره گرفته است.

اما هرچقدر از اقبال این روزهای «عصبانی نیستم!» بگویم، باز هم نمی‌توان منکر آن شد که سانسور، به بدنه فیلم ضربه خود را وارد کرده است. داستان چگونگی تعلیق نوید هیچ‌وقت مشخص نمی‌شود. داستان مرگ دوستشان که به گفته پدر ستاره، دخترش را افسرده کرده نیز بازگو نمی‌شود و در هاله‌ای از حدس و گمان می‌ماند. درست است که مخاطب با ارجاع به اتفاقات سیاسی سال‌های گذشته، می‌تواند روند ماجرای پیش‌آمده را حدس بزند، اما این‌ها دلیل بر سالم ماندن داستان نیست. بدنه داستان، صاف و یکدست جلو نمی‌رود. پر است از اشاره و نیشگون که به مخاطب یادآوری کند بر جوانان داستان و بر خود فیلم چه گذشته است. مخاطب در بخش‌هایی خودش باید با حدس زدن ماجرا را تشخیص بدهد، از میان سانسور خنده‌دار و ناشیانه دیوار اتاق نوید که پوشیده از روزنامه است، چهره‌های در عکس‌ها را شناسایی کند، دلیل شمع روشن کردن‌ها را بداند و هر جا فیلم بریده می‌شود، بار اتصال داستان بر شانه خود مخاطب می‌افتد. این دست‌اندازها در طول فیلم برای افرادی که کمتر به حوزه سیاست ورود می‌کنند یا جوانانی که هنگام آن اتفاقات، نوجوانانی بیش نبوده‌اند، غریب و نامأنوس جلوه می‌کند و تاوانی است که برای شنیدن این داستان ناگزیر باید پرداخت.

این پاراگراف انتهای فیلم را لو می‌دهد

رضا درمیشیان را به عنوان کارگردان عصبانی سینمای ایران می‌شناسند. فیلم‌های درمیشیان نشان می‌دهند که او حافظه عجیبی در به خاطر سپردن رنج‌های جوانان دارد و در داستان‌هایش با خوبی آن‌ها را ترسیم می‌کند. فیلم «عصبانی نیستم!» یکی از آسیب شناسانه‌ترین فیلم‌های اخیر در رابطه با مشکلات جوانان، در کنار خون بازی و زیرپوست شهر قرار می‌گیرد. فیلمی که سکوی پرتاب نوید محمدزاده و صحنه نمایش یکی از زیباترین و کنترل‌شده ترین بازی‌های او است. محمدزاده برخلاف انتظاری که از او با دیدن «ابد یک روز» و «مغزهای کوچک زنگ‌زده» داریم، خشم کنترل‌شده‌ای دارد و با بالانس احساساتش، ورژن رومئوی ایرانی را به زیبایی می‌آفریند. باران کوثری که ید طولایی در بازی در قالب معشوقه دوست‌داشتنی و طناز دارد، این بار هم روسفید بیرون می‌آید. همه اعضای گروه با پرچم‌داری درمیشیان، اثری را می‌آفرینند که حاصل بغض و رنجی است که سال‌ها در دل جوان‌ها لانه کرده است. اثری که گرفتار نحسی قصه خود شد و همانند فریاد جوان‌های امروز، سال‌ها در سکوت نشست و صبوری کرد تا فرصتی پیش آمد که داستانش را، داستان جوان‌های خاموش این دوران را فریاد کند.