نقد مستند The Last Dance

مستند The Last Dance یا «آخرین رقص» داستان تیم بسکتبال Chicago Bulls (شیکاگو بولز) در فصل ۹۹-۱۹۹۸ لیگ NBA‌ را دنبال می‌کند. فصلی که برای تیم بولز با عنوان The Last Dance معروف است. در مستند «آخرین رقص» مایکل جردن، بسکتبالیست نام‌آشنا تلویحا به‌عنوان بهترین بسکتبالیست دوران معرفی می‌شود. چگونه؟ در یادداشت پیش‌رو به همین موضوع می‌پردازیم که به چه شکلی در مستند The Last Dance مایکل جردن به‌عنوان بهترین بسکتبالیست دوران معرفی شده است و در این مسیر از چه تمهید کلیدی‌ای استفاده شده است. در یادداشت حاضر این موضوع که آیا مایکل جردن واقعا بهترین بسکتبالیست تاریخ است یا خیر، مورد بحث نیست بلکه از این نوشته‌ایم که مستند «آخرین رقص» چگونه به این موضوع می‌پردازد.

دانلود از آپارات

هر متن ادبیِ مطلوب اعم از فیلم، سریال، رمان، شعر، داستان کوتاه، قطعه موسیقی یا مستند اساسا از وحدت شبکه‌وار اجزا بهره می‌برد. این یعنی اجزای متن به‌صورت پیوسته درهم‌ تنیده‌اند و کلیتی منسجم را به دست می‌دهند. مثلا اگر درونمایه فیلم The Irishman (ایرلندی) ساخته‌ی مارتین اسکورسیزی به این صورت برداشت شود که ورود به منجلاب مافیا باوجود ظاهر فریبنده و چشم‌نواز آن می‌تواند موجب فروپاشی خانواده، تمام مولفه‌های اخلاقی و درنهایت خود شخص شود؛ درونمایه مذکور در صورتی درست است که اجزای متن در وحدتی شبکه‌وار آن را تایید کنند. این یعنی عناصری همچون شخصیت‌پردازی، پایان‌بندی، دیالوگ‌ها، زاویه‌ دید، زمان و مکان با وحدتی منسجم و شبکه‌وار، درونمایه(های) آن را به القا کنند و کلیت فیلم را شکل دهند. به بیان دیگر وقتی متن واجد وحدتی منسجم باشد، غالب عناصر و المان‌های به کار رفته در متن در خدمت تایید کردنِ درونمایه‌ آن خواهند بود. حال آن‌که از یک متن واحد می‌توان چند درونمایه‌ی درست (به شرط اثبات آن با آوردن شواهدی از خود متن) نیز استخراج کرد.

مستند The Last Dance با به دست دادن روایتی از سال‌های طلایی باشگاه شیکاگو بولز، نه‌تنها داستانی از موفقیت‌های این باشگاه را روایت می‌کند که مایکل جردن، ستاره این تیم را به‌عنوان بهترین بازیکن تمام دوران معرفی می‌کند. «آخرین رقص» آنقدر در مورد مایکل جردن است که می‌توان مدعی شد عنصر غالب در این متن، نه روایت موفقیت‌های پی در پی شیکاگو بولز، بلکه روایتِ رهبری مایکل جردن و تاثیر چشم‌گیر او در موفقیت‌های این تیم با استناد به واقعیت است. اما یکی از سوالاتی که همیشه در حوزه مطالعات ادبی مطرح می‌شود، این است که واقعیت چیست؟ چگونه به دست ما می‌رسد؟ کار مستند اساسا برساختن روایتی قابل باور با استناد به واقعیت است و مستند The Last Dance در این زمینه دست ‌پر است.

نحوه‌ی روایت در «آخرین رقص» غالبا با استناد به ویدیوهای آرشیوی NBA، مصاحبه با افراد مختلف و البته ویدیو‌های اختصاصی یک گروه فیلم‌برداری از رختکن، هتل‌ها و حتی اتوبوس تیم شیکاگو بولز در فصل ۱۹۹۸ است؛ در «آخرین رقص» با تکیه بر همین ویدیوها و مصاحبه‌ها به‌عنوان سند، واقعیت شکل می‌گیرد. در نتیجه، واقعیت در «آخرین رقص» آن‌چیزی است که توسط ویدیوهای آرشیوی و مصاحبه با افراد به‌تصویر کشیده می‌شود. محوریت اکثر این ویدیوهای آرشیوی مایکل جردن است. البته در اپیزودهای مختلف مستند، به هم‌تیمی‌های وی نیز پرداخته می‌شود اما اپیزودهای آن‌ها نیز زیرسایه‌ی مایکل جردن قرار می‌گیرند. نمونه آن‌که در اکثر غریب به اتفاق رویدادهایی که برای دیگر بازیکنان تیم افتاده است، نظر مایکل جردن در زمان حال نیز پرسیده می‌شود. البته که دلیل این امر آن است که جردن به هر روی رهبر تیم بوده و از لحاظ آمار و ارقام نیز جایگاه بلندمرتبه‌ای در ورزش بسکتبال دارد، اما علاوه‌بر آن، «آخرین رقص» در خدمت تحکیم هرچه بیشتر روایت «بهترین بون او» ظاهر می‌شود.

بخش مهمی از شکل‌گیری روایت در «آخرین رقص» برپایه‌ی اظهارات افراد مختلف همچون بازیکنان بسکتبال، مربی‌ها، مدیران تیم‌ها، خبرنگارها و اعضای خانواده بازیکنان روی می‌دهد. نکته مهم اینکه تمام این افراد در اتفاقی که روایت می‌شود، حضور داشته‌اند. به این صورت است که اظهارات این افراد که حکم نوعی شاهد را دارند، صحه‌ای بر واقعی بودن روایت مستند می‌گذارد و این همان استناد مکرر و محکم به واقعیت است. جدای از این، برای اکثر وقایع نیز علاوه‌بر تایید کلامی افراد، ویدیوهای آرشیوی نیز به نمایش گذاشته می‌شوند. «آخرین رقص» دو روایت اصلی دارد. یکی روایت دوران طلایی تیم شیکاگو بولز و روایت دوم و غالب اینکه مایکل جردن بهترین بسکتبالیست دوران است. تمام اظهارات افراد و البته ویدیوهای آرشیوی به طرز منسجمی بر این دو روایت صحه می‌گذارند. در تک تک اپیزود‌ها صحبت از این است که شیکاگو بولز در آن‌ سال‌ها چه تیم وحشتناکی بوده (صحه گذاشتن بر روایت اول) و مایکل جردن چه نقش بسزایی در موفقیت‌های این تیم داشت و تا چه اندازه بازیکن بزرگی در تاریخ بسکتبال است (صحه گذاشتن بر روایت دوم).

افراد مدام از این می‌گویند که عملکرد جردن تا چه اندازه باورنکردنی بود یا اگر کسی برای مایکل جردن کری می‌خواند یا به او درباره بازی کردنش اهانتی می‌کرد، چه جواب سنگینی در انتظار خودش و تیمش بود (به بخش‌های بازی‌های پلی آف و فینال نگاه کنید). یا مدام از این صحبت می‌شود که مایکل جردن چه میل بالایی برای بردن داشت و چگونه تمام هم‌تیمی‌های خود را به سمت برنده شدن هل می‌داد، این مورد در ویدیوهای تمرینات تیم بسیار بارز است. یا اینکه پس از کشته شدن پدرش، مایکل تا چه اندازه از سوی رسانه‌ها تحت فشار قرار گرفت و از NBA کناره‌گیری کرد. همه و همه‌ی این موارد، روایت «مایکل جردن به‌عنوان مهم‌ترین مهره تیم بولز و بهترین بسکتبالیست دوران» را تایید می‌کنند و بر آن صحه می‌گذارند. البته که در طول این مستند ده قسمتی به دیگر بازیکنان تیم شیکاگو بولز نیز پرداخته می‌شود و برای اکثر اتفاقات مربوط‌به آن‌ها، علاوه‌بر جردن، شاهد صحبت‌های بستگان بازیکنان نیز هستیم؛ اما غالبِ روایت درباره مایکل جردن و نقش بسزای او در دوران طلایی شیکاگو بولز است.

در تیتراژ نیز مایکل جردن محور اصلی است، در تیتراژ «آخرین رقص» به صحنه‌هایی از امتیاز‌آوری‌های جردن برمی‌خوریم، جمله معروف او یعنی «استعفا می‌دهم» را می‌بینم و درنهایت به مشهورترین ضربه دوران حرفه‌ای و البته آخرین‌شان یعنی «آخرین ضربه‌» می‌رسیم. پس از تیتراژ باز هم به سراغ جردن می‌رویم و این‌بار به مسابقه پرتاب سکه‌ی او با بادیگاردهای خودش می‌‌رسیم. این روند در غالب اپیزودهای دیگر نیز در جریان است؛ یعنی اینکه در اکثر اپیزودها، تصاویر آرشیوی به مایکل جردن اختصاص دارند. مثلا به این پرداخته می‌شود که جردن چگونه بدن بسکتبالیستی خود را به بدن یک بازیکن بیسبال تغییر داد و سپس آن را به بسکتبال برگرداند یا اینکه پس از مرگ پدرش، چه رابطه صمیمی و پدرپسری بین او رئیس تیم حفاظتی‌اش برقرار شد. جالب آن‌که در تمام این لحظات، آن‌چه که نظر را به خود جلب می‌کند، حجم حیرت‌انگیزی از ویدیوهای آرشیوی این مستند است؛ ویدیوهایی که به‌عنوان سند و مدرک برای تحکیم هرچه بیشتر روایت مستند «آخرین رقص» استفاده می‌شوند.