سیر تحولی کنترلر‌های بازی: آتاری (Atari)

آتاری را به نوعی می‌توان بنیان گذار دنیای کنسول‌ها دانست. این شرکت آمریکایی که در سال ۱۹۷۲ تاسیس شده است نقش غیر قابل انکاری در تحول دنیای بازی‌های رایانه‌ای داشته است. اکثر گیمر‌های ایرانی زمانی را با بازی‌های معروف آتاری مثل River Raid, Pong, Pac- Man سپرده کرده‌اند و خاطرات خوبی از آن‌ها دارند. در قسمت اول از سری مقالات سیر تحولی کنترلر‌های بازی، دسته‌های تولید شده برای کنسول‌های آتاری را مرور خواهیم کرد.

کنسول آتاری ۲۶۰۰ در سال ۱۹۷۷ توسط شرکت آتاری عرضه شد. این کنسول به همراه دو عدد Joystick، دو عدد Paddle و یک کارتریج بازی Combat که بعدا به Pac-Man  تغییر یافت عرضه می‌شد. برای این کنسول کنترلر‌های زیادی چه توسط خود آتاری و چه توسط شرکت‌های جانبی ساخته شده‌اند و هیچ کنسول دیگری تا این حد تنوع کنترلر نداشته است، یک به یک تعدادی از آنها را مرور می‌کنیم.

این کنترلر‌ها که ساخته خود آتاری بودند همراه کنسول عرضه می‌شدند و به نوعی نماد کنسول ۲۶۰۰ آتاری بودند. ظاهر آنها در عین حال که ساده بود زیبا به نظر می‌رسید. این دسته شامل یک دکمه و یک Stick چهار جهته بود که برای انجام اکثر بازی‌های آتاری استفاده می‌شد. نکته جالب در مورد این دسته تطابق آن با کنسول‌های دیگری مثل Amiga, Commodore 64 و ... بود. آتاری همچنین نسخه بدونسیم این کنترلر‌ها را تولید کرد که Remote Joystick نام داشتند و به کمک گیرنده‌ای که به پورت کنسول وصل میشد، می‌توانستید از فاصله دور با این کنترلر‌ها بازی کنید.

Paddle های عرضه شده همراه کنسول آتاری برای باز‌ی‌هایی که حرکت در آن‌ها فقط در یک جهت انجام می‌شد مثل Pong، Breakeout و Circus استفاده می‌شدند. بعد‌ها نسخه دیگری از این کنترلر‌ها به نام CX 20 - 01 ساخته شد که تفاوت ساختاری آن با نسخه قبلی به نحوه عملکرد چرخ بر‌می‌گشت. به این صورت که در نسخه اول این چرخ فقط به میزان محدود قابلیت حرکت داشت و پس از متوقف می‌شد ولی در نسخه جدید امکان چرخش ۳۶۰ درجه فراهم شده بود و در بازی‌های رانندگی مثل Indy 500 که ماشین‌ها به شکل دایره‌وار دور می‌زدند کاربرد داشت.

صفحه کلید‌های CX 50 آتاری ۲۶۰۰ به نوعی اولین نسل از صفحه کلید‌ها محسوب می‌شدند. این کنترلر‌ها که مثل صفحه کلید کامپیوتر عمل می‌کردند برای بازی‌هایی مثل Star Raiders کاربرد داشتند. آتاری بعد‌ها نسخه دیگری از این صفحه کلید را با نام Kids Controller عرضه کرد که عملکرد یکسان را در ابعادی بزرگ‌تر ارایه می‌داد تا کودکان راحت‌تر از آن استفاده کنند.

آتاری در ادامه فعالیت‌های خلاقانه خود اقدام به ساخت وسیله‌ای کرده بود که امکان کنترل بازی را توسط حرکت ابرو‌ها فراهم می‌کرد. Mindlink به شکل یک هدبند بود و زمانی که فرد آن را به سرش می‌بست، این وسیله می‌توانست حرکت ابرو‌های شخص را پردازش کند و آن را به ورودی‌های همخوان با کنسول تبدیل کند! این قضیه زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانیم آتاری این ایده را در سال ۱۹۸۴ تا مرحله عملی شدن پیش برده بود. ولی به دلایل نامعلومی ساخت این وسیله در مرحله آزمایشی متوقف شد و Mindlink که قرار بود جایگزین Paddle شود هیچوقت به مرحله تولید انبوه نرسید.

این کنترلر که در زمان خود یک کنترلر پیشرفته محسوب می‌شد، به شکل دسته یک اسلحه کلت ساخته شده بود. کلید کنترلر در قسمت ماشه  Stick هم در قسمت بالای اسلحه قرار داشت. علیرغم تفاوت ظاهری از لحاظ عملکرد تفاوتی با Joystick اصلی کنسول نداشت و فقط برای سهولت قرار گرفتن در دست شکل ظاهری آن عوض شده بود.

ایده ساخت این کنترلر پس از اعلام خرابی‌های زیاد دسته اصلی کنسول در بازی دومیدانی به ذهن آتاری رسید. از آنجایی که بازیکن باید مرتبا جهت چپ و راست را می‌زد، Stick دسته اصلی پس از مدتی خراب می‌شد. پس از آن آتاری تصمیم گرفت که این کنترلر را بسازد که که دو کلید برای جهت‌‌های چپ و راست داشت و همراه بازی دومیدانی به فروش می‌رسید.

علاوه بر خود آتاری شرکت‌های متفرقه دیگری هم اقدام به ساخت کنترلر برای کنسول ۲۶۰۰ آتاری می‌کردند. یکی از این شرکت‌ها Milton Bradly بود که در اصل یک استدیو ساخت بازی است ولی معمولا به همراه بازی‌های که برای آتاری می‌ساخت دسته مخصوص آن بازی را هم ارایه می‌کرد. Flight Commander که به همراه بازی Spitfire Attack عرضه می‌شد سعی در شبیه سازی کابین تیرانداز یک هواپیمای جنگی را داشت. البته لازم به ذکر است که هیچ تفاوتی از لحاظ عملکرد با دسته خود کنسول نداشت. 

علاوه بر کنترلر‌های معمولی، برای کنسول ۲۶۰۰ آتاری تعدادی کنترلر حرکتی هم ساخته شده است که یکی از آنها Joyboard است که توسط شرکت Amiga ساخته شده بود و به همراه بازی Mogul Maniac که یک شبیه ساز ورزش اسکی بود عرضه می‌شد. البته آن زمان خبری از حسگر‌های دقیق امروزی نبود و Amiga ار همان ساختار کلید‌های دسته ولی در ابعاد بزرگ که مناسب پای بازیکن باشد استفاده کرده بود. این ایده با بازخورد مثبت گیمر‌های آن زمان همراه نبود چون دقت بسیار کم Joyboard مشکلاتی مثل عمل نکردن به موقع کلید‌ها را پی داشت. در نتیجه پس از مدتی تولید این محصول علیرغم ایده خلاقانه آن متوقف شد. 

هدف کمپانی Exus از ساخت این کنترلر ترویج ورزش در خانواده‌ها بود. در جامعه آمریکای آن زمان، بیش‌تر کودکان از مشکلات چاقی رنج می‌بردند. Exus با همکاری آتاری اقدام به تولید Foot Craz و بازی‌های Video Jogger و Video Reflex کرد که در آنها باید همزمان با نشان دادن رنگ خاص در بازی بازیکن باید پای خود را روی همان رنگ در Foot Craz قرار می‌داد. سرعت این کار هم رفته رفته بیشتر می‌شد. متاسفانه Foot Craz هم از مشکل Joypad و دقت کم رنج می‌برد که باعث شد استقبال کمی از این وسیله صورت بگیرد.

کنسول بعدی آتاری که در سال ۱۹۸۲ معرفی و عرضه شد بر خلاف برادر بزرگ‌تر خود تنوع کنترلر زیادی نداشت و آتاری فقط به ۲ دسته‌ای که همراه کنسول عرضه می‌شدند بسنده کرده بود. البته بعد‌ها تبدیلی برای این کنسول عرضه شد که امکان استفاده از دسته‌های آتاری ۲۶۰۰ را فراهم می‌کرد ولی به دلیل عدم هماهنگی کنترلر‌های قدیمی با بازی‌های جدید چندان مورد استقبال قرار نگرفت. این کنسول ابعاد نسبتا بزرگی هم داشت که دلیل آن تعبیه کردن جایی برای قرار گرفتن کنترلر‌ها داخل کنسول بود. 

اولین نکته‌ای که به ذهن هر شخصی پس از مشاهده کنترلر اصلی آتاری ۵۲۰۰ می‌رسد پیش‌رفت بسیار زیاد آن است. وجود صفحه کلید عددی، Stick با قابلیت چرخش ۳۶۰ درجه، ۴ کلید اصلی و همچنین داشتن کلید‌های Pause و Start در زمان خود فوق‌العاده به نظر می‌رسید. ولی در عمل این کنترلر‌ها به پاشنه آشیل کنسول آتاری تبدیل شدند. چون این شرکت به منظور ایجاد قیمت رقابتی با کنسول‌های رقیب (Intellivision و Colecovision) از موادی با کیفیت کم در ساخت این کنترلر استفاده کرده بود و به همین دلیل آمار خرابی این دسته‌ها بسیار بالا بود. خراب شدن صفحه کلید عددی، از کار افتادن Stick ، قطعی سیم و مشکلات دیگر همه دست به دست هم دادند تا در رتبه‌بندی بدترین کنترلر‌های بازی که توسط وب‌سایت IGN صورت گرفت این دسته در جایگاه دهم قرار بگیرد. البته برنده اصلی مشکل‌دار بودن این دسته‌ها شرکتی به نام Wico بود که اقدام به ساخت کنترلری مشابه این دسته ولی با کیفیت بالا کرد و سود زیادی هم از این طریق به جیب زد!

دقیقا در نقطه مقابل کنترلر اصلی Trak-Ball قرار می‌گیرد که کیفیت ساخت بسیار بالایی داشت و اصطلاحا هر بلایی سرش می‌آوردید خراب نمی‌شد! این دسته برای بازی‌های دو نفره طراحی شده بود و در هر طرح صفحه کلید عددی و کلید‌ها دیده می‌شدند. وزن نسبتا سنگین این کنترلر از جابجایی‌های ممکن هنگام هیجان زده شدن طرفین بازی کننده جلوگیری می‌کرد و تجربه‌ای بسیار عالی در بازی‌های دو نفره فراهم می‌کرد. البته از این کنترلر برای بازی کردن انفرادی بازی‌هایی مثل Command Missile هم استفاده می‌شد که در این حالت توپ وسط کنترلر وظیفه حرکت ۳۶۰ درجه را ایفا می‌کرد.

۴ سال پس از عرضه آتاری ۵۲۰۰ این شرکت آتاری ۷۸۰۰ را با کنترلر‌های دیجیتالی و همچنین امکان استفاده از کنترلر‌های نسل قبل روانه بازار کرد. برای این کنسول هم کنترلر‌های کمی ساخته شده است ولی به دلیل امکان استفاده بدون تبدیل از کنترلر‌های قدیمی تنوع انتخاب دسته برای این کنسول بسیار زیاد بود.

Pro-Line Joystick که کنترلر اصلی آتاری محسوب می‌شد، بازهم همانند دسته‌های آتاری ۵۲۰۰ بازخورد‌های منفی را به همراه داشت. دلیل این اتفاق هم شکل ظاهری این دسته بود که از لحاظ آرگونومیک مشکلات زیادی برای بازیکنان ایجاد می‌کرد و اکثر افراد از خستگی بیش‌ از حد دست پس از بازی کردن با این دسته‌ها گله می‌کردند. به هر حال ساختار این کنترلر شامل کلیدها در طرفین دسته و یک Joystick برای حرکت بود. بعد‌ها شرکت Telegames هم کنترلری به این شکل ساخت که تنها تفاوت آن با مدل اصلی وجود یک کلید اضافی برای Quick Fire بود که کاربرد کمی هم داشت.

پس از مشکلات آرگونومیکی که در دسته‌های اصلی وجود داشت، آتاری با الهام گرفتن از دسته‌های ساخت نینتندو و سگا، کنترلر‌های جدید برای آتاری ۷۸۰۰ ساخت که بسیار کار‌آمد بود. یک Joystick کوچک در گوشه سمت چپ و دو کلید کنار هم در سمت راست قرار داشت که استفاده از این کنترلر را بسیار راحت‌تر می‌کرد. البته این کنتر‌لر به دلیل سیاست‌های مالی مالکین جدید آتاری هیچ وقت برای منطقه آمریکا عرضه نشد.

آتاری Lynx به عنوان اولین کنسول دستی جهان با صفحه نمایش رنگی در سال ۱۹۹۰ عرضه شد. این کنسول به عنوان یکی از موفق‌ترین کنسول‌های آتاری شناخته می‌شود که از قابلیت‌هایی مانند بازی چند نفره و گرافیک عالی در زمان خود بهره می‌برد. کنترلر این کنسول دستی هم بسیار خوش‌دست ساخته شده بود که امکان استفاده راحت را برای افراد چپ‌دست و راست‌دست با عوض کردن جای کنترلر‌ها فراهم می‌کرد. آتاری بعدا نسخه ۲ این کنسول را هم تولید کرد که بازهم مورد استقبال طرفداران و منتقدین قرار گرفت.

Jaguar آخرین کنسول ارایه شده شرکت آتاری است که برای رقابت با کنسول‌های نسل پنجم سگا و نینتندو در سال ۱۹۹۴ عرضه شده بود. ولی کیفیت پایین بازی‌های این کنسول در کنار فعالیت‌های تبلیغاتی ضعیف آتاری فروش بسیار کم آن را در بر داشت. حتی عرضه CD-Rom و پورت شبکه خارجی هم نتوانست کمکی به فروش این کنسول بکند. کنترلر این کنسول هم با نام Atari Jaguar Controller شناخته می‌شود که کلید‌ جهت‌های ۴ گانه در سمت چپ دسته و ۳ کلید هم در سمت راست قرار داشتند. در قسمت پایین هم صفحه کلید عددی دیده می‌شد که وجود این قسمت تاییدی بر مشکل آتاری در ساخت دسته‌‌های آرگونومیک بود. آتاری پس از مدتی نسخه Pro این کنترلر را هم عرضه کرد که ۳ کلید اضافی در سمت راست و ۲ کلید هم در قسمت پشتی دسته داشت. 

اولین قسمت از سری مقالات «سیر تحولی کنترلر‌های بازی» در اینجا به پایان می‌رسد. در قسمت دوم سراغ شرکت نینتندو خواهیم رفت. نظرات خود را در مورد کنترلر‌های آتاری با زومجی در میان بگذارید.