بررسی نمادهای فیلم رگ خواب

برخی از فیلم‌های ایرانی هستند که نه‌تنها از نظر سینمایی فیلم‌های ارزشمند و خوش‌ساختی محسوب می‌شوند، بلکه از نظر ادبی نیز در جایگاه بسیار خوبی قرار دارند. فیلم‌هایی که هم محتوای فنی خوبی دارند و هم ادبیات و نمادگرایی خوبی به نمایش می‌گذارند. اگر برای هر فیلم درام ایرانی دو قسمت محتوای فنی و ادبیات در نظر بگیریم، این نوع فیلم‌ها در جایگاه ‌ویژه‌ای قرار می‌گیرند؛ فیلم‌هایی که هم میزانسن‌‌، روایت، پیرنگ و کوچک‌ترین دیالوگ‌های‌شان استادانه و دارای پیغام است و هم از نظر شیوه‌ی انتقال پیام به مخاطب نوآوری‌های بسیار خوبی از لحاظ بصری و محتوایی دارند. در سینمای ایران کم‌تر پیش می‌آید که این فیلم‌ها گیشه را فتح کنند و به موفقیت مالی خیلی بزرگی دست پیدا کنند، البته استثناهایی مانند آخرین فیلم اصغر فرهادی یعنی «فروشنده» وجود دارند که با وجود دربرداشتن مفاهیم جدی اجتماعی، خوش‌ساخت بودن و نحوه‌ی ارزشمند انتقال پیا‌م‌شان به مخاطب، عملکرد خوبی در گیشه هم داشته‌اند اما خب همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، این موارد جزو استثناهای سینمای ایران‌ هستند. اکثر سینماروهای ایرانی، بیننده‌های آسان‌گیری هستند که فیلم‌های کمدی و عاشقانه را به فیلم‌های دیگر ترجیح می‌دهند و به همین دلیل است که بسیاری از فیلم‌هایی که سالانه در سینمای ایران اکران می‌شوند، فیلم‌های کمدی رمانتیک هستند. فیلم موردنظر ما شاید در گیشه خیلی سر و صدا نکند اما در کنار همه‌ی موارد ذکر شده رسالت مهمی دارد، آن‌هم حرکت کردن در مسیر تربیت یک مخاطبِ سینمارویِ باهوش و تیزبین که می‌داند چه محتوایی تحویلش داده می‌شود. فیلم «رگ خواب» ساخته‌ی حمید نعمت الله، با بازی لیلا حاتمی نیز در این دسته از فیلم‌های ایرانی قرار می‌گیرد.

از مقدمه فیلم می‌فهمیم که مینا گذشته‌ی سختی داشته است و تا نقطه‌ آغاز فیلم روزگار خوبی را تجربه نکرده است. در فیلم رگ خواب کامران (کوروش تهامی) یک آپارتمان را که از آن به عنوان انبار استفاده می‌کند در اختیار مینا قرار می‌دهد. این آپارتمان دو راه ورودی دارد، یک راه از طریق پله‌های اضطراری و دیگری از طریق آسانسور، راه‌های ورود محسوب می‌شوند. شخصیت سختی کشیده و تنیده در اندوه‌مان برای ورود به آپارتمان و محل کار جدیدش باید هر بار کلی پله را بالا برود اما بعد از رد شدن از تمام این پله‌ها، او وارد یک دنیای جدید و خوشحال می‌شود. دنیایی که در اتاق مجاورش یک کلاس موسیقی نیز برگزار می‌شود، دنیایی که مینا به یک‌باره در آن از فرط خوشحالی شروع به رقصیدن می‌کند و آن را به یک خواب شیرین تعبیر می‌کند. از دنیای فانتزی می‌گوییم که باعث و بانی‌اش یعنی کامران درباره‌ی حضورش به مینا می‌گوید: «من اومدم توی زندگی‌تون که خوشحال‌تون کنم!». فیلم در نیمه‌ی اول محیط آپارتمان را به شدت متفاوت از دنیای خشن بیرون نمایش می‌دهد. بهترین اتفاقات زندگی مینا یا در این دنیا رخ می‌دهند یا به‌گونه‌ای به صاحب این دنیا مربوط هستند. در یکی از سکانس‌هی فیلم زمانی که کامران در حال ترک آپارتمان است، صدای ذهن مینا می‌گوید: «کاش بهش می‌گفتم «دنیا» در بود و نبودش چقدر فرق می‌کنه!»، این یکی از مواردی است که به وضوح به دنیای جدید و ایده‌آل مینا در آپارتمان اشاره می‌کند. مینا گذشته‌ی سختی داشته و این موضوع او را به فردی شکننده تبدیل کرده است. فردی که خیلی کم مورد محبت قرار گرفته است. در لحظات مختلف فیلم به وضوح می‌بینیم که این کاراکتر نسبت به محبت افراد متعجب می‌شود. کافی است سکانس صبحانه درست کردن کامران برای مینا را به یاد بیاورید تا ببینید که مینا چطور مات و مبهوتِ حرکات کامران و محبت تمام نشدنی‌اش مانده بود. این دنیای خوشگل و فانتزی (آپارتمان) اما به مرور نابود می‌شود و در جایگاهی مساوی و حتی پست‌تر از دنیای کثیف بیرون قرار می‌گیرد. مینا در طول فیلم چندین بار به امید بهبود شرایط از طریق همین پله‌ها به آپارتمان برمی‌گردد، اما بهبود شرایط فقط مقطعی است و ماجرا به جایی می‌رسد که او برای فرار از دنیای فانتزی‌اش که دیگر تبدیل به دنیایی کثیف، خاک‌گرفته و زجر آور شده است باید پله‌ها را پایین برود و به دنیای واقعی که شبیه به خواب‌های شیرین نیست بازگردد.

مورد بعد طوفان و خاک خوردگی است. مینا یک مورد خاطره‌ی عجیب از کودکی‌اش تعریف کرد؛ او در کودکی خاک می‌خورد. در بخشی از فیلم طوفانی عجیبی راه می‌افتد. طوفانی که گویی مینا را در محور اصلی‌اش قرار داده و زندگی و روزگار آشفته‌ی او را بدتر از قبل می‌کند و زندگی خاک خورده‌ی او را به زوال می‌کشاند. آیا منظور از خاک خوردن، تنها گذاشتن تکه‌ای کاه‌گل در دهان و جویدن آن است؟ البته که نه. مینا در روابط عاطفی، کودکی و کلا زندگی‌اش اولویت نخست کسی نبوده است؛ او همیشه در گوشه کنار روزگار در تنهایی خودش خاک می‌خورده، آنقدر خاک خورده و کهنه شده که دیگر واقعا کسی او را نمی‌خواست. شاید برای‌تان سوال باشد که چگونه از این مسائل اطمینان داریم، خب کافی است نگاه دردناک پدرش را بیاد بیاورید؛ پدری که همیشه به او نگاه بلند و طولانی تحویل می‌داد، نگاهی که آنقدر دردناک بوده که پس از گذشت چندین سال هنوز هم قلب مینا را به درد می آورد یا اینکه به توصیف او از زندگی زناشویی‌اش که در آن شوهرش را به یک موجود بی‌احساس تعبیر می‌کرد فکر کنید. مینا که پس از آشنایی با کامران آن حس خاک خوردن همیشگی را از یاد برده بود، پس از طوفان وحشتناک فیلم، باز هم با همان حس ناراحت‌کننده‌اش گلاویز شد. در انتهای فیلم نیز دیدیم که کامران به وضوح این موضوع را توی صورت بی‌حال مینا کوبید.