آخر هفته چه فیلمی ببینیم: از The Pianist تا Sunset Boulevard

هفتاد و هفتمین مقاله از سری مقالات «آخر هفته چه فیلمی ببینیم؟» زومجی، با نوشتن درباره‌ی چهار فیلم دیدنی از سینمای جهان و کشورهای مختلف و در ژانرهای متفاوت که تماشا کردن‌شان حتی در بدترین حالت برای هیچ‌کسی وقت تلف کردن نخواهد بود، کارش را شروع می‌کند و در انتها هم با معرفی اجمالی اثری در حال اکران از سینمای ایران، پایان می‌یابد. اولین فیلم این هفته، یک کمدی‌درام نامعمول خانوادگی است که شما را به درون دنیای سرد و گرمش می‌کشد و به بررسی ظاهرا ساده و عمیقی درباره‌ی علایق اعضای خانواده به یکدیگر تبدیل می‌شود. سپس قطارمان را در ایستگاه یک کلاسیک دیدنی و پیچیده که در زمان خودش احتمالا جسورانه‌ترین فیلم سال به حساب می‌آمد، متوقف می‌کنیم تا درباره‌ی چرایی اهمیت تماشای آن بعد از همه‌ی این سال‌ها سخن بگوییم. در آخر هم می‌رسیم به اکشنی که فقط در چنین مقالاتی اسمش را می‌بینید ولی لذت‌بخش و خاص و تماشایی به نظر می‌رسد و درامی که برای بسیاری از بینندگان، نیاز به معرفی ندارد. پس این شما و این هم نقطه‌ی شروع مسیری که در کنار یکدیگر طی خواهیم کرد.

پیدا کردن کمدی‌درام‌هایی که به جای ارائه‌ی طنزهای خنده‌آورِ معمول مابین سکانس‌های درامی که قصه‌ی اصلی را می‌سازند، سراغ روایت‌های دارک‌کمدی جدی و پرحرفی بروند که می‌خواهند از واکاوی یک اتفاق به حرف‌هایی جهان‌شمول و بزرگ‌تر از قالب ظاهری‌شان برسند، چندان کار آسانی نیست. علاوه بر آن، یافتن نمونه‌های موفق این دسته از فیلم‌ها خارج از کارنامه‌ی کارگردانان معروف و بزرگی که قسمتی از سبک کاری‌شان را روی آن‌ها متمرکز کرده‌اند، مخصوصا در سال‌های اخیر تبدیل به پروسه‌ی سخت‌تری نیز شده است. به همین خاطر Force Majeure به کارگردانی روبن اوستلوند که واکنش خودخواهانه‌ی یک مرد در راه تلاش برای نجات خود از یک فاجعه‌ی احتمالی را به تصویر می‌کشد، برای دوست‌داران آثار زیرژانرِ توضیح داده‌شده، مثل یک جواهر می‌ماند.

Force Majeure که محصول مشترک سینماهای سه کشور سوئد، فرانسه و نروژ به حساب می‌آید، راجع به خانواده‌ی ظاهرا ساده و بدون مشکلی است که اعضایش مشغول بازدید از رشته‌کوه‌های آلپ در کشور فرانسه هستند و ناگهان به خاطر قرار گرفتن در معرض بهمن که البته بدون آسیب زدن به آن‌ها راهش را می‌کشد و می‌رود، خود را از هم پاشیده و به دور از یکدیگر می‌بینند. چرا که از راه رسیدن بهمن، سبب جدایی پدر خانواده از همسر و فرزندانش برای مدت کوتاهی شده است و تلاش او برای نجات دادن خود، عملا با گذشتن خطر دفن شدن در بهمن از کنار گوش شخصیت‌ها، تبدیل به بزرگ‌ترین فاجعه‌ی اتفاق‌افتاده برای خانواده می‌شود. پس از پشت سر گذاشتن ثانیه‌هایی که در دل‌شان او برای نجات خودش مابقی نزدیکانش را ترک کرده بود، دیگر تکیه‌گاه اعتماد همه‌ی آن‌ها به او از بین می‌رود و هیچ چسب سفت‌وسختی نیست که پدر، مادر و فرزندان را کنار هم نگه دارد. حالا آن‌چه که ایده‌ی معنادار اثر را به مرحله‌ی پخته‌تر شدن می‌رساند، صداقت دیوانه‌وار آن است. عنصری که گاها حتی مخاطب را به مرز زجر کشیدن پا به پای شخصیت‌ها می‌برد و با حرکت ندادنش از آن نقطه، شروع به سوال پرسیدن از او درباره‌ی میزان آسیب‌پذیری انسان از نظر ذهنی در چنین موقعیت‌هایی می‌کند. طوری که شاید همگان هم الزاما قضاوت یکسانی نسبت به غریزی یا عمدی یا معنادار یا بی‌معنا بودن واکنش پدر در موقعیت پیش‌آمده نداشته باشند. نتیجه هم تنها و تنها گیر افتادن در فضاسازی‌های خوب Force Majeure خواهد بود. فیلمی که همگام با کندوکاو عمیق وضعیت ذهنی کاراکترها، بیننده را به سفری گاها لایق خندیدن، در اکثر لحظه‌ها جدی و در تک‌تک دقایق وفادار به واقعیت دعوت می‌کند که می‌تواند نتیجه‌ای در حد و اندازه‌ی رساندن وی به درک بیشتر نسبت به واکنش‌های این‌گونه‌ی انسانی را به بار بیاورد.

هنگام خواندن توصیفاتی که نویسندگان و منتقدان شناخته‌شده تقدیم Sunset Boulevard می‌کنند، اگر به نوشته‌های منتشرشده در سال‌های دورتر نگاه کنید، احتمالا عباراتی همچون «بهترین اثر بیلی وایلدر بزرگ» یا «عمیق‌ترین ساخته‌ی سینمایی بلند هالیوود درباره‌ی خود هالیوود»، مواردی هستند که بیشتر از هر چیز دیگری به چشم‌تان می‌آیند. ولی اگر چند سال جلوتر بیایید، Sunset Boulevard را در قد و قامت اثری می‌شناسید که دیوید لینچ، فیلم‌ساز فلسفه‌شناس و یکی از اساتید سبک سورئال در سینما، با الهام از آن شاهکار خود Mulholland Drive را که امروزه حتی در برخی مجامع هنری از آن به عنوان برترین فیلم قرن بیست و یکم یاد می‌کنند، ساخت. با اقتباس از روایت داستانی بی‌رحم فیلم که با نمایش پروتاگونیست اصلی قصه در وضعی اسفبار آغاز می‌شد و پایان می‌یافت.

یک افسر پلیس سابق به نام لنی نرو با اجرای رالف فاینز که در دل فیلم‌نامه‌ای نوشته‌شده توسط جیمز کامرون زندگی می‌کند، وقتی در قاب‌بندی‌های کاترین بیگلو که همین اواخر هم با Detroit توجه برخی تماشاگران را به خود جلب کرد قرار بگیرد، نتیجه می‌شود قصه‌ای سینمایی درباره‌ی یک کلاه‌بردار در آینده‌ای تکنولوژی‌زده که شاید حالا فضای علمی‌تخیلی‌اش کشش بزرگانی چون «بلید رانر» (Blade Runner) را به رگ‌های‌مان تزریق نکند اما از منظر یک فیلم اکشن، همچنان بسیار خوب ظاهر می‌شود. Strange Days با محوریت حرکت یک انسان درست‌کار به سمت یک تجارت غیرقانونی و سودآورتر که در آن تجربه‌های واقعیت مجازی ضبط‌شده از تجربه‌ها، گذشته و احساسات مردم به دیگران فروخته می‌شود، می‌خواهد سراغ داستان‌گویی شوکه‌کننده درباره‌ی ماهیت غلط دسته‌ای از سرگرمی‌ها برود. آن هم با این روش که مخاطب را همراه شخصیت اصلی‌اش، اول مجذوب این سرگرمی دیوانه‌وار و عجیب‌وغریب که فرصت دیدن قسمت‌های پنهان و مخفی‌شده‌ای از زندگی دیگران از چشمان خودشان را به او می‌دهد کند و بعد وقتی که لنی در یکی از این تجربه‌های واقعیت مجازی، شاهد قتلی شد که شخصی به انجام رسانده بود، به شدت وی را تحت تاثیر قرار دهد. تازه همه‌ی این‌ها پیش از ورود مِیس با نقش‌آفرینی انجلا بست به فیلم‌نامه اتفاق می‌افتند و به همین سبب Strange Days را به فیلمی تبدیل می‌کنند که در شرح و بسط دادن اتمسفرهایش برای بیننده با پیش‌روی بیشتر و بیشتر دقایق، تبحر دارد. چون از لحظه‌ای که مِیس به عنوان یک بادیگارد و صد البته دوستی قدیمی وارد قصه‌ی لنی می‌شود و آن‌ها به عنوان یک تیم کوچک به سمت کشف دسیسه‌ی بزرگی می‌روند که حتی اداره‌ی پلیسی که او سابقا در آن کار می‌کرد هم گرفتارش شده است، Strange Days هم شما را با هیجان‌آفرینی‌های قابل لمس سرگرم نگه می‌دارد و هم به خوبی شخصیت‌ها و داستان اصلی‌اش را به سطوح بالاتر می‌برد.

جامعه‌ی رو به زوال، آلوده‌شده به انواع و اقسام جرائم و شدیدا فقیرِ به تصویرکشیده‌شده در سکانس‌های Strange Days، شاید گاها آن‌قدر شجاعانه و بدون سرپوش‌گذاری نشان داده شده باشد که برخی‌ها را از فضای تاریک اثر زده کند. تا آن‌جا که بعضی‌ها این را که اکثر منتقدان در زمان اکران نسبت به فیلم واکنش‌های ضد و نقیضی داشتند و در عین حال برخی هم مثل راجر ایبرت، با نمره‌ی کامل از آن پذیرایی کردند، مرتبط با نحوه‌ی ارتباط برقرار کردن بیننده با همین فضاسازی‌های سیاهِ محصول سینمایی آفریده‌شده توسط بیگلو می‌دانند. در هر حالت، امروزه از Strange Days که جولیت لوئیس هم بازی به یاد ماندنی و جذابی را در آن ارائه کرده است، غالبا به عنوان یک فیلم کالت، عالی و دوست‌داشتنی یاد می‌شود و شما هم اگر قصد تماشای درام رازآلود و اکشن خوبی در آخر هفته‌ی پیش‌رو را دارید، احتمالا از شانس دادن به آن پشیمان نمی‌شوید.

از فیلم The Pianist با عناوین زیادی یاد می‌شود ولی شاید بهترین و دقیق‌ترین این عبارات، «شخصی‌ترین فیلم رومن پولانسکی» باشد. یک فیلم هولوکاستی تکان‌دهنده که در فرم سینمایی کارگردانش به تاثیرگذاری ابدی می‌رسد و چشم‌انداز خاص خودش را هم می‌یابد. نحوه‌ی به کارگیری موسیقی‌ها در طول فیلم مخصوصا با توجه به ارتباط تنگاتنگ زندگی شخصیت اصلی با این هنر بزرگ، به «پیانیست» هویت جایگزین‌ناپذیری را بخشیده است که به خاطرش نمی‌توان آن را دید و دغدغه و هدف سازنده‌اش را درک نکرد. تا جایی که بعد از شاهکار استیون اسپیلبرگ درباره‌ی هولوکاست یا همان «لیست شیندلر» (Schindler's List) و صد البته Life Is Beautiful روبرتو بنینی، The Pianist احتمالا مهم‌ترین فیلمی به حساب بیاید که می‌توانید درباره‌ی این رخداد تماشا کنید.

حجازی با دیالوگ نویسی دقیق و روندی حساب‌شده، ذره‌ذره تنش را میان شخصیت‌ها بالا می‌برد و تقطیع پی در پی نماهای نزدیک شخصیت‌های دور میز هم در تدوین این سکانس به درستی کارکرد دارد. زمانی که حقیقت واقعی افشا می‌شود، حجازی در پایان‌بندی با استفاده از پلان‌های کوتاه و پشت سرهم از تمام نقاط خانه که ما با شخصیت‌ها و فکرهایی که در سرشان می‌گذشته در طول مسیر فیلم همراه بودیم و شاید قضاوت‌ها و حدس و گمان‌هایی نیز داشتیم همراه‌مان می‌کند تا بر اثرگذاری پایان‌بندی بیفزاید. همان طور که در ابتدای متن هم گفته شد، این فیلم را می‌توان حاصل تجربه‌های پیاپی حجازی در این تم دانست که به نظر می‌رسد به سطح قابل قبولی رسیده است.