معرفی مستند Attica | شورش مرگبار زندانیان آتیکا
مستند Attica، به‌کارگردانی مشترک استنلی نلسون و تریسی اِی. کاری در سال ۲۰۲۱ ساخته شده است. ساختهٔ مشترک این دو کارگردان، دیدگاه‌های چندلایه‌ای دربارهٔ شورشی تاریخی ارائه داده است. سازندگان این مستند روایتی تکان‌دهنده از یکی از بزرگترین شورش‌های زندانیان در تاریخ ایالات متحده آمریکا که در سال ۱۹۷۱ رخ داد را زیر ذره‌بین برده‌اند. این مستند که در پنجاهمین سالگرد به‌نوعی می‌توان گفت قیام آتیکا و در سال ۲۰۲۱ ساخته شده، با استفاده از مصاحبه با بازماندگان و ناظران و مقامات دولتی، به‌بررسی عمیق وقایع این شورش خونین می‌پردازد.
تریسی اِی. کاری با پیشینه‌ای قوی در روایت داستان‌های مستند اجتماعی، به‌این پروژه بُعد انسانی خاصی افزوده است. ترکیب تجربیات کاری وی و تجربهٔ استنلی نلسون در این مستند، روایتی متوازن از فجایع، مقاومت‌ها و پیامدهای شورش زندان آتیکا ارائه می‌دهد و آن را به‌اثری فراموش‌نشدنی و بسیار تأثیرگذار تبدیل کرده است و این نکته، نشان از اهمیت نقش زنان در روایت داستان‌های تاریخی و اجتماعی دارد و تریسی اِی. کاری نمونه‌ای بارز از این مشارکت ارزشمند است.
مستند «آتیکا»، روایتی قدرتمند از شورش معروف در زندان آتیکا در سپتامبر ۱۹۷۱ است. این مستند با تمرکز بر مصاحبه‌های بازماندگان، شاهدان عینی و تحلیل تاریخی، به‌بررسی این واقعه می‌پردازد. سازندگان با درک عمیق از نابرابری‌ها، نقض حقوق انسانی و خشونت‌های سیستماتیک، تماشاچی را به‌دل یکی از تاریک‌ترین و درعین‌حال، معنادارترین لحظات در تاریخ عدالت کیفری ایالات متحده آمریکا می‌برند. مستند Attica، داستانی است از مقاومت، سرکوب و امید، که سؤالاتی مهم در مورد عدالت اجتماعی، قدرت و انسانیت مطرح می‌کند. شورش آتیکا در سال ۱۹۷۱، در زندان ایالتی آتیکا نیویورک رخ داد. زندانیان این زندان به‌دلیل شرایط بد، تبعیض نژادی و نقض حقوق اساسی، دست به‌شورش زدند. این شورش به‌مدت چهار روز ادامه یافت و با دخالت نیروهای ویژه پلیس، با کشتار زندانیان به‌پایان رسید.
در این مستند به‌جزئیات تاریخی توجه ویژه‌ای شده و با استفاده از منابع آرشیوی، مصاحبه با بازماندگان، نگهبانان و مقامات دولتی، روایت دقیق و موثقی از وقایع شورش زندان آتیکا را شاهد هستیم. سازندگان با بهره و با ارائه دیدگاه‌های مختلف از سوی زندانیان، نگهبانان، مقامات دولتی و فعالان حقوق بشر، به‌یک تصویر جامع و چندوجهی از این رویداد می‌ر‌سند. مستند «آتیکا» به‌بررسی ریشه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی شورش آتیکا می‌پردازد و نشان می‌دهد که این رویداد صرفاً یک حادثهٔ اتفاقی نبوده است و درواقع پیامدهای گستردهٔ شورش آتیکا بر سیستم قضایی، روابط نژادی و جنبش حقوق مدنی در ایالات متحده آمریکا سایهٔ بزرگی افکند.
استنلی نلسون و تریسی اِی. کاری در برخی صحنه‌ها، با استفاده از انیمیشن و بازسازی، وقایعی که به‌طور کامل مستند نشده‌اند را به‌شیوه‌ای خلاقانه بهتصویر می‌کشند و البته استفاده از تصاویر آرشیوی از زندان آتیکا، وقایع شورش و مصاحبه‌های انجام‌شده در همان سالی که شورش رخ داد، به‌تماشاچی تصویری زنده و واقعی از این رویداد ارائه می‌دهد.
مستند «آتیکا» با ترکیب هوشمندانه نمایش مصاحبه‌ها با همراهی تصاویر آرشیوی، یک ساختار روایی قوی و جذاب ایجاد کرده است و درنهایت مستند به‌گونه‌ای است که مخاطب را تنها از اتفاقی تاریخی آگاه نمی‌کند و قصد سرگرم کردن ما به‌عنوان تماشاچی بی‌خبر از چنین رخدادی را ندارد، بلکه سازندگان می‌خواهند ذهن ما درگیر تفکر و تحلیل اوضاع و چنین اتفاقاتی که اخبار آن در خاورمیانه شاید عادی باشد، شود. موسیقی متن این مستند به‌خوبی با فضای فیلم همخوانی دارد و به‌انتقال احساسات و تنش‌های موجود کمک می‌کند و صدای محیط، گفتگوها و موسیقی، همه در کنار هم، به‌خلق یک تجربهٔ شنیداری غنی کمک کرده‌اند.
استنلی نلسون و تریسی اِی. کاری با ترکیب مهارت‌های خود، اثری ساخته‌اند که هم از لحاظ احساسی و هم از لحاظ بصری بسیار قوی است. روایت آن‌ها باعث می‌شود مخاطب احساس کند که مستقیماً در دل ماجرا حضور دارد. جالب اینجا است که سازندگان حسی شبیه به‌احساس تعلیق در فیلم‌های سینمایی به‌مستند خود داده‌اند و همین امر سبب می‌شود مخاطب با هر صحنه درگیر شده و تا انتهای فیلم مشتاق باشد که نتیجه این تراژدی چه خواهد بود. حال آنکه با وجود تمام خشونت‌ها و صحنه‌های تراژیک، مستندسازان پیام امید و قدرت انسانی در مواجهه با سرکوب را نیز برجسته می‌کنند و اهمیت همبستگی و مقاومت را یادآور می‌شوند.
کارگردانان با تدوین هنرمندانهٔ تصاویر فیلم‌های گرفته‌شده از داخل زندان در طول شورش، جلسات مذاکره میان زندانیان و مقامات و خشونت‌های پس از سرکوب شورش، فضایی خلق می‌کنند که مخاطب حس می‌کند مستقیماً در لحظات تاریخی حضور دارد. استفاده از این تصاویر نه‌تنها مستند را زنده‌تر کرده، بلکه به‌آن بُعدی مستندنگارانه و اصیل بخشیده است. بیشتر زندانیان آتیکا را مردان سیاه‌پوست و لاتین‌تبار تشکیل می‌دادند، در‌حالی‌که، بیشتر کارکنان زندان سفیدپوست بودند. این اختلاف نژادی، زمینه‌ساز تنش‌های شدید شد و زندانیان به‌دلیل شرایط غیرانسانی محیط زندان، احساس می‌کردند که به‌عنوان انسان‌های درجه‌دوم هستند که نادیده هم گرفته شده‌اند و در مستند می‌بینیم که چگونه مقامات وقت نیویورک با استفاده از نیروی نظامی، به‌جای حل مسالمت‌آمیز این سرخوردگی زندانیان و بی‌مسئولیتی خود، به‌سرکوب خشونت‌آمیز روی آوردند و نتیجه هم چه شد.
استنلی نلسون به‌عنوان یکی از مستندسازان برجستهٔ تاریخ معاصر آمریکا، در این مستند از توانایی خود در پرداختن به‌تاریخ سیاه‌پوستان و مسائل اجتماعی بهره برده است. او توانسته با استفاده از سبک روایت چندلایه و پرجزئیات، ابعاد پیچیده این رخداد را بهتصویر بکشد و از سوی دیگر، تریسی اِی. کاری، با پیشینه‌ای قوی در داستان‌سرایی اجتماعی، توانسته لایه‌های انسانی فیلم را تقویت کند. حضور او به‌عنوان یک کارگردان زن باعث شده روایت، جنبه‌ای ظریف‌تر و همدلانه‌تر به‌خود بگیرد. کاری توانسته در کنار تحلیل سیاسی، احساسات عمیق انسانی شخصیت‌ها را برای تماشاچی باز کند.
استنلی نلسون یکی از مستندسازان برجسته آمریکا و برندهٔ جوایز متعدد، به‌ویژه برای آثارش در زمینهٔ تاریخ سیاه‌پوستان و عدالت اجتماعی است. او با بیش از ۴۰ سال تجربه در حوزهٔ مستندسازی، توانسته با نگاهی موشکافانه به‌مسائل پیچیده اجتماعی و سیاسی بپردازد. نلسون در کارنامهٔ خود ساخت آثاری چون Freedom Riders و The Black Panthers: Vanguard of the Revolution را دارد که در این دو مستند نیز به‌روایت مبارزات تاریخی برای آزادی و عدالت پرداخته‌اند. در مستند Attica، او بار دیگر توانایی خود را در زنده کردن وقایع تاریخی به‌نمایش می‌گذارد و با استفاده از تصاویر آرشیوی نادر و روایت چندوجهی، یکی از مهم‌ترین شورش‌های زندان در تاریخ ایالات متحده آمریکا را بهتصویر می‌کشد.
تریسی اِی. کاری، کارگردان، نویسنده و تهیه‌کننده، با نگاه انسانی و توانایی در بازتاب احساسات عمیق در داستان‌های مستند شناخته می‌شود. او در مستند Attica، با بهره‌گیری از تجربیاتش در حوزهٔ عدالت اجتماعی، به‌این پروژه بُعدی انسانی بخشیده است. وی با تمرکز بر داستان‌های فراموش‌شده، نشان داده که چگونه می‌توان از هنر مستندسازی به‌عنوان ابزاری برای بازتاب صدای کسانی که نادیده گرفته شده‌اند، استفاده کرد.