معرفی مستند Nocturnes | نمایش خوش‌رنگ زندگی شب‌زیان
مستند Nocturnes که در سال ۲۰۲۴ به‌کارگردانی مشترک انوپاما سرینیواسان و آنیر‌بان دوتا ساخته شده است، اثری شاعرانه و تأمل‌برانگیز دربارهٔ زندگی شبانه‌ٔ موجودات در اعماق جنگل‌های بارانی جنوب شرقی آسیا است. این مستند با رویکردی ترکیبی از مستندسازی طبیعت و سینمای تجربی، تماشاگر را به‌جهانی بی‌کلام و رؤیاگون می‌برد، جایی که شب نه به‌عنوان زمان غیبت نور، بلکه به‌مثابه فضایی زنده و پویا برای ارتباطات طبیعی، اصوات پنهان و زندگی‌های نادیده گرفته‌شده به‌تصویر کشیده می‌شود.
مستند «نوکتورن‌ها» سفری آرام و حسی در دلِ تاریکی است و سازندگان ما را به‌دل جنگل‌ها، روستاها و مناطق دورافتاده‌ٔ هند می‌برند تا به‌واسطه‌ٔ صداها، حرکات سایه‌ها و سکوتِ شب، جهانی دیگرگون و کمتر دیده‌شده را تجربه کنیم. دوربین به‌آرامی در دل شب حرکت می‌کند و با استفاده از تکنیک‌های نورپردازی ظریف و صدابرداری بسیار دقیق، لحظاتی نادر از زندگی شب‌زیان را ثبت می‌کند؛ از پرواز بی‌صدا و مرموز خفاش‌ها گرفته تا رقص نورانی کرم‌های شب‌تاب و آواز پنهان جیرجیرک‌ها. انوپاما سرینیواسان و آنیر‌بان دوتا با پرهیز از روایت‌گری مستقیم و دیالوگ، به‌بیننده اجازه می‌دهند خودش با جهان طبیعی ارتباط برقرار کند، گویی در حال تماشای یک قطعهٔ موسیقی شبانه باشیم که هر موجود نقش یک ساز را در آن ایفا می‌کند.
این مستند بیشتر به‌یک تجربه‌ٔ حسی شباهت دارد تا یک مستند کلاسیک، از این منظر که بیشتر یک تجربه‌ٔ بصری و شنیداری است. گفت‌وگوها و اطلاعات مستقیم در آن کم و تمرکز بیشتر بر حسی‌کردن تجربه‌ٔ شب است. کارگردانان با استفاده از صداهای طبیعی، نور محدود، و حرکت نرم دوربین، جهانی شاعرانه خلق کرده‌اند که مخاطب را وادار به‌تماشای دقیق، شنیدن عمیق و تجربه‌ٔ حضور در لحظه می‌کند. در دنیایی که اغلب بر روز و روشنایی تمرکز دارد، این اثر، جسورانه نگاهی متفاوت به‌تاریکی می‌اندازد، و شب را نه ترسناک، بلکه سرشار از زندگی و معنا تصویر می‌کند. دو فیلمساز با ترکیب نگاه انسانی و زیست‌محیطی، سفری بصری و شنیداری به‌دنیای شب در مناطق روستایی هند را خلق کرده‌اند. بیننده به‌تأمل دربارهٔ ریتم طبیعت و تأثیر نور مصنوعی بر حیات وحش دعوت می‌شود و به‌نوعی می‌توان گفت با مراقبهای سینمایی در دل تاریکی مواجه می‌شویم.
مستند Nocturnes از نظر فنی یک دستاورد قابل‌توجه در سینمای مستند طبیعت به‌شمار می‌رود. یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های فنی آن، استفاده از دوربین‌های بسیار حساس به‌نور است که استفاده از این دوربین‌ها امکان تصویربرداری در شرایط تاریکی مطلق را بدون نورپردازی مصنوعی فراهم کرده است. این فناوری پیشرفته به‌فیلمسازان اجازه داده تا رفتار واقعی موجودات شب‌زی را بدون مزاحمت ثبت کنند. تصاویر با وضوح بالا و بافت دقیق، حتی در نور بسیار کم، بیننده را در قلب زیست‌بوم شب قرار می‌دهند و احساسی از حضور واقعی در صحنه را منتقل می‌کنند. فرم بصری فیلم، درخشان و خلاقانه است. نور طبیعی شب، درخشش چراغ‌های دور، چشمک‌زدن حشرات، و سایه‌های مه‌آلود، تصاویر را به‌نقاشی‌هایی متحرک بدل می‌کنند و از سویی، درک زیبایی از سکوت و کندی، در تضاد با هیاهوی زندگی روزمره، حس آرامش و تعمق را به‌بیننده القا می‌کند.
در بخش صدابرداری نیز مستند Nocturnes در سطحی مثال‌زدنی عمل کرده است. ضبط صدا با میکروفون‌های جهتی و ضبط‌کننده‌های چندلایه انجام شده که امکان جداسازی و بازسازی کامل محیط صوتی شب را فراهم کرده است. صدای جیرجیرک‌ها، خش‌خش برگ‌ها، حرکت نامحسوس خزندگان و حتی صدای قطرات شبنم، با کیفیتی شفاف و تفکیک‌شده شنیده می‌شوند. در تدوین صوتی، لایه‌های متعدد صدا به‌گونه‌ای چیده شده‌اند که فضایی سه‌بعدی و بسیار زنده پدید می‌آورند و نتیجهٔ کار نه فقط مستندی شنیدنی، بلکه اثری است که با صدا، فضا خلق می‌کند. تدوین نیز دیگر نقطهٔ قوت فنی فیلم است. تدوین‌گران با حفظ ریتم طبیعی شب، از برش‌های سریع پرهیز کرده‌اند و به‌تماشاگر فرصت مشاهده و مکاشفه داده‌اند. استفاده از کات‌های بلند، دیزالوهای آهسته، و تلفیق‌های نرم میان سکانس‌ها، باعث شده جریان مستند روان و سیال باشد. رنگ‌پردازان و درواقع تصحیح‌گران رنگ نیز کار خود را با وسواس انجام داده‌اند و بسیار دقیق و ظریف به‌گونه‌ای که تاریکی همچنان زنده و متحرک باقی مانده و رنگ‌ها در دل آن با درخشش طبیعی جلوه‌گر شده‌اند به‌مستند جان بخشیده‌اند و این عناصر فنی در خدمت خلق تجربه‌ای حسی، آرام و غوطه‌ورکننده قرار گرفته‌اند.
سازندگان با رویکرد منحصربهفرد خود به‌طبیعتِ شب، توانسته‌اند به‌دستاوردهای مهمی در عرصهٔ سینمای مستند و هنرهای تجربی دست یابند. یکی از اصلی‌ترین موفقیت‌های این اثر، بازتعریف مفهوم «شب» در سینما است؛ جایی که تاریکی دیگر نماد نادیده‌بودن یا ترس نیست، بلکه بستری زنده و پرجزئیات برای مشاهده و شنیدن است. این نگاه تازه به‌شب، نه‌فقط در میان تماشاگران، بلکه در میان منتقدان و محققان سینمای محیط‌زیستی نیز بازتاب گسترده‌ای داشته و باعث گفت‌و‌گوهای تازه‌ای دربارهٔ تجربه‌ٔ زیباشناختی سکوت، تاریکی و طبیعت بکر شده است. استفاده از ابزارهای نوین تصویربرداری و صدابرداری، به‌ویژه در محیط‌های غیرقابل پیش‌بینی و دور از دسترس، آن را به‌الگویی برای فیلمسازانی تبدیل کرده که قصد دارند طبیعت را در حساس‌ترین و شکننده‌ترین لحظاتش ثبت کنند.
مستند Nocturnes، ساخته‌ٔ مشترک دو فیلمساز هندی، انوپاما سرینیواسان و آنیر‌بان دوتا است. انوپاما سرینیواسان، مستندساز، تدوین‌گر و مربی سینما است که در شهر دهلی زندگی و کار می‌کند. او از فارغ‌التحصیلان بخش کارگردانی مدرسه‌ٔ فیلم UCLA (دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس) است. در آثار او، دغدغه‌های اجتماعی و فرهنگی با نگاهی انسانی و عمیق تلفیق می‌شوند. از‌جمله مستندهای برجسته‌ٔ او می‌توان به On My Own و I Wonder اشاره کرد که به‌مسائلی مانند آموزش، جنسیت، و استقلال زنان می‌پردازند. او همچنین در حوزه‌ٔ آموزش فیلمسازی و تربیت مستندسازان جوان در هند نقش فعالی دارد.
آنیر‌بان دوتا، نویسنده و کارگردانی است که تمرکز اصلی‌اش بر مستندهایی با محوریت محیط‌زیست، فرهنگ و تغییرات اجتماعی است. او در گذشته نیز فیلم‌های مستندی ساخته که در جشنواره‌های بین‌المللی به‌نمایش درآمده‌اند. نگاه او به‌طبیعت، تلفیقی از مستندسازی علمی و نگاهی شاعرانه است که در Nocturne نیز به‌وضوح دیده می‌شود. انیربان دوتا، با رویکردی داستان‌گونه و شاعرانه، به‌روایت ماجراجویی در دل جنگل‌های هیمالیا می‌پردازد. او با استفاده از زبان تصویر و صدا، مخاطب را به‌دنیایی می‌برد که در آن هر پروانهٔ شب‌تاب، یک داستان ناگفته را در دل خود دارد. از آن طرف، آنوپاما سرینیواسان، با نگاهی هنرمندانه و دقیق، به‌تصویربرداری از دنیای پروانه‌های شب‌تاب پرداخته است. او با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری خلاقانه، موفق شده است زیبایی‌های ظریف و شگفت‌انگیز این موجودات را به‌تصویر بکشد. سرینیواسان با انتخاب قاب‌های زیبا و نورپردازی دقیق، تصاویری خلق کرده است که مخاطب را به‌دنیای رؤیایی پروانه‌ها می‌برد.
در عرصه جوایز و جشنواره‌ها نیز این مستند حضوری درخشان داشته است و موفق به‌دریافت جایزهٔ بهترین مستند تجربی از جشنواره بین‌المللی مستند آمستردام (IDFA) شد. همچنین، در محافل هنری و گالری‌های بین‌المللی به‌عنوان اثری بینارشته‌ای به‌نمایش درآمد و تحسین مخاطبانی از دنیای هنرهای تجسمی، موسیقی تجربی و محیط‌زیست را نیز برانگیخت. مستند «نوکتورن‌ها» در بخش مستندهای سینمای جهان جشنواره فیلم ساندنس ۲۰۲۴ به‌نمایش درآمد و جایزهٔ ویژه هیئت داوران برای هنر و صنعت را دریافت کرد. این گستردگی در بازخورد، نشان‌دهندهٔ عمق و تنوع دستاوردهای این اثر است؛ مستندی که شب را به‌زبان جهانی تصویر و صدا ترجمه کرد. درمجموع، این مستند با استقبال گسترده‌ای از سوی منتقدان و جشنواره‌های بین‌المللی همراه شد. ترکیب تصاویر زیبا، صدای محیطی دقیق و رویکرد مراقبهای آن، تجربه‌ای منحصربهفرد را برای بینندگان به‌وجود می‌آورد و این مستند نه‌تنها به‌بررسی زندگی شبانه در جنگل‌های هیمالیا می‌پردازد، بلکه تأملی عمیق در رابطه‌ٔ انسان با طبیعت ارائه می‌دهد.