معمای Assassin's Creed: Odyssey؛ روایتی واقع‌گرایانه یا داستانی خیالی از هخامنشیان

سری بازی اساسینز کرید (Assassin’s Creed) نیز از همین دست مجموعه‌های محبوب صنعت بازی‌های ویدیویی هستند؛ مجموعه‌ای که تاریخ را دست مایه‌ی داستان‌سرایی قرار داده و با سفری به خاورمیانه، آسیا، اروپا یا آمریکا، ماجراهای مختلفی را از اساسین‌ها روایت کرده است. داستان‌سرایی یوبی‌سافت اما گاهی با حضور شخصیت‌های تاریخی، بُعدی واقعی به خود می‌گیرد، جایی که از لئوناردو داوینچی گرفته تا سلطان سلیمان قانونی را در خود جای می‌دهد و گاهی نیز با تحریف بخشی از داستان، قهرمان‌‌سازی را در پیش‌ می‌گیرد. اما دلیل از این مقدمه چیست؟‌ به ویژه ما ایرانی‌ها به دلیل غیرت، عِرق ملی و میهن‌پرستی که داریم و افتخاری که به تاریخ باستان خود می‌کنیم، همواره حساسیت ویژه‌ای را به شیوه‌ی نمایش شخصیت‌های تاریخ و بازگو شدن داستان پیشینیان این مرز و بوم نشان می‌دهیم. حساسیتی که البته به نوعی باعث افتخار است و گاهی نیز باعث می‌شود تا بدون مراجعه به تاریخ و صرفا به دلیل آورده شدن نام‌هایی آشنا روی برخی شخصیت‌ها (حال سهوی باشد یا عمدی) باعث دلخوری ما شود.

اما داستان اساسینز کرید اگر بخواهیم از حشاشین در اولین نسخه عبور کنیم، از مدت‌ها پیش، از نسخه دوم و همچنین Brotherhood به نوعی با ایران باستان مرتبط شده است. جایی که در مقبره‌ای با مجسمه‌ای روبرو می‌شویم که زیر آن نام داریوش به عنوان اولین استفاده کننده از هیدن‌ بلید آورده شده است. داستان بازی گاه و بی‌گاه اشاراتی به تاریخ باستان ایران دارد اما هیچگاه تا زمان انتشار بازی اساسینز کرید اوریجینز و دیدار بایک با آیا، همسرش، به طور مستقیم به یکی از پادشاهان پارس اشاره نشده بود؛‌ در این دیدار آیا، هیدن بلید را برای نخستین بار به بایک می‌دهد و به او می‌گوید که این وسیله‌ای است که با آن خشایارشا (Xerxes) کشته شده است.

وجود این خط داستانی و اشاراتی به ایرانی‌ها با توجه به فتوحاتی که هخامنشیان در زمان حمله به مصر باستان داشتند، باعث شد تا بسیاری اینطور گمان کنند که اساسینز کرید بعدی به صورت مستقیم افسانه‌‌ی داریوش (که البته مطابقت تاریخی کاملی با واقعیت ندارد) را دنبال می‌کند و بالاخره شاهد بازگشت یوبی‌سافت به ایران باستان بعد از مجموعه Prince of Persia خواهیم بود.

اکنون اما دو هفته‌ای از عرضه‌ی بازی Assassin's Creed Odyssey می‌گذرد. اودیسی از بسیاری جهات بازی متفاوتی با مجموعه است و به ویژه در زمینه داستانی به پارسیان، نبرد تاریخی ترموپیل، جدال پلوپونز و خشایارشا بزرگ اشاره می‌کند. نبردی که در حقیقت اینتروی داستانی را نیز به خود اختصاص داده است و به عنوان پیش درآمدی بر داستان مجموعه، از دید یونانی‌ها و سربازان باقی‌مانده اسپارت، روایتی حماسی را در مقابل بزرگ‌ترین امپراطوری جهان به تصویر می‌کشد. وجود این نبرد و البته حساسیتی که بعد از شیطنت اروپایی‌ها در ساخت فیلم 300 :This is Sparta ایجاد شد، دلیلی بود تا با پخش اطلاعاتی در رابطه با این ویدیوی آغازین، موجی از مخالفت با ساخته یوبی‌سافت در فضای مجازی آغاز شود و برخی از ایرانیان نفرت و انزجار خود را از برخی تصاویر این پیش‌درآمد بیان کنند.

به همین دلیل ما نیز تصمیم گرفتیم تا مقاله‌ای را آماده کنیم و با اشاره‌ای به چند واقعه حساسیت‌برانگیز، مقایسه‌ای بین داستان بازی و آنچه در تاریخ نوشته شده است داشته باشیم. برای مقایسه به سراغ کتاب تاریخ ایران باستان به قلم حسین پیرنیا، جلد هفتم و هشتم کتاب‌های هرودوت و در دسترس‌ترین مقالات در سایت ویکی‌پدیا و البته چند کتاب دیگر رفته‌ایم که در مطلب اشاره شده است. بدیهی است که با توجه به عمومی بودن سایت ویکی‌پدیا،‌ امکان وجود اشتباهاتی در نوشته‌های این وب‌سایت وجود دارد، هرچند مطالب این سایت را با کتاب ایران باستان برای از بین بردن شبهات مطابقت دادیم.

اگر بخواهیم از بخشی از دودمان هخامنشیان که ریشه آن به هخامنش می‌رسد صرف‌نظر کنیم، تاریخ را از کوروش یکم فرزند چیش‌پیش، شاه انشان بازگو می‌کنیم. طبق تاریخ کوروش یکم از ۶۰۰ تا ۵۸۰ پیش از میلاد یا ۶۵۲ تا ۶۰۰ پ.م بر امپراطوری هخامنشیان حکومت کرده است. طبق گفته کوروش بزرگ (کوروش دوم)، او نوه کوروش یکم و فررند کمبوجیه یکم است. به این ترتیب کمبوجیه از سال ۵۸۰ تا ۵۵۹ پ.م بر دودمان هخامنشی حکومت کرد و بعد از او کوروش دوم (کوروش کبیر) از سال ۵۵۹ تا ۵۳۰ پ.م بر تخت پادشاهی می‌نشیند. موضوع مهم در رابطه با منابع زندگی کوروش بزرگ و دودمان هخامنشی، منابع کلاسیک یونانی از جمله هرودوت‌ (حدود ۴۸۴ تا ۴۲۵ پ.م)، کزنوفون ( حدود ۴۳۰ تا ۳۴۵ پ.م) و کتسیاس (۴۱۵ پ.م تا ۳۹۸ پ.م) است.

بازگو شدن تاریخ ایران توسط یونانیان به طبع تناقضاتی پیرامون شخصیت واقعی پادشاهان هخامنشی ایجاد کرده است، به شکلی که هرودوت تحت تاثیر طبع معتدل و شخصیت داریوش تا روزگار اردشیر یکم، روایتی میانه‌رو با درون‌مایه‌ای اغراق‌گونه نقل می‌کند. نکته مهم اما صفاتی کاملا منفی است که هرودوت گاهی به کوروش بزرگ نسبت می‌دهد. از طرفی هرودوت به رغم پرداختن به جنبه‌های منفی شاه، نتوانسته از سنت‌هایی که منشاء ایرانی دارند عبور کند و گاهی در رابطه با جذابیت‌های شخصیت امپراطور هخامنشیان سخن گفته است. از سوی دیگر کزنوفون‌ (کسنوفون)‌ را داریم که به ویژه با کتاب کوروش‌نامه شناخته می‌شود. از لحاظ تاریخی کوروش‌نامه در آثار ویژه ادبی طبقه‌بندی می‌شود و خاورشناس‌ها علی‌رغم گذشته، اکنون این کتاب را به عنوان اثری تاریخی نمی‌پذیرند. کزنوفون در دوران کوروش جوان، پسر داریوش دوم می‌زیست و تحت تاثیر این شاهزاده، روایت دوستداران کوروش بزرگ و دودمان هخامنشی را بازگو می‌کند. اما کتسیاس دیگر تاریخ‌نگار یونانی است که در ۲۳ جلد کتاب به نام پارسیان (The Persica)، تاریخ ایران را بازگو می‌کند. متاسفانه کتاب‌های کتسیاس در طول تاریخ از بین رفته‌اند و در مقایسه نوشته‌های این تاریخ نگار با هرودوت شاهد اختلافاتی آشکار هستیم که از دید خاورشناسان، گفته‌های هرودوت با توجه به نوع نوشتاری سندیت بیشتری دارد. با این حال، نمی‌توانیم دیدگاه‌های کتسیاس را به طور کامل رد کنیم زیرا او مدت زیادی را در ایران به‌سر برده است و طبیعتا رابطه نزدیکی با هخامنشیان داشته است و می‌توانیم در میان مطالب کم‌ارزشی که او نقل می‌کند، روایاتی قابل استناد نیز پیدا کنیم.

اما در (۵۲۲ پ.م تا ۴۸۶ پ.م) بعد از کوروش بزرگ، داریوش یکم، از دودمان چیش‌پیش و داماد کوروش بزرگ برتخت پادشاهی می‌نشیند؛ جایی که با کشتن گئومات مغ (بردیای دروغین)‌، خود را پادشاه هخامنشیان می‌نامد و بر ایران باستان حکمرانی می‌کند. داستان اساسینز کرید دقیقا از همین دوران آغاز می‌شود و در داستان مجموعه بارها نام داریوش یکم، خشایارشا و همینطور آرتابانوس (داریوش)، قاتل خشایارشا به عنوان اولین استفاده کننده از هیدن بلید آورده شده است. در روایات هرودوت، خشایارشا بزرگ با مرگ داریوش یکم، جای پدر را می‌گیرد و به مدت ۲۰ سال از ۴۸۶ پ.م تا ۴۶۵ (یا ۴۶۶) پ.م بر ایران حکمرانی می‌کند؛ دورانی که به ویژه با توجه به کشورگشایی این پادشاه بزرگ از غرب و شرق شناخته می‌شود و بارها شاهد لشکرکشی او به مصر و یونان برای فرونشاندن شورش و نبرد بوده‌ایم.

در افسانه اساسینز کرید اما داریوش اول و خشایارشا بزرگ، دو پادشاه هخامنشیان به عنوان تمپلارهای اولیه معرفی می‌شوند، جایی که این دو پادشاه از فرقه‌ای به نام کازموس (Cult of Kosmos) حمایت می‌کنند و با حمایت از این فرقه اهداف خود را در پادشاهی هخامنشی و یونان پیش می‌برند. طبق افسانه اساسینز کرید، خشایارشا به عنوان فردی ستمگر معرفی می‌شود جایی که در بازی Assassin’s Creed: Origins، آیا با دادن هیدن بلید به بایک همسرش، هیدن بلید را وسیله‌ای معرفی می‌کند که به وسیله آن خشایارشا «ستمگر»‌ (Tyrant Xerxes) کشته شده است و خنجر را «سلاح عدالت» می‌خواند. البته نباید فراموش کنید که خشایارشا در دوران حکومتش بارها به یونان و مصر حمله می‌کند و می‌توانیم ستمگری را از دید افرادی در این کشورها مانند هرودوت معنی کنیم که در طول تاریخ مورد حمله‌ی پادشاهان هخامنشیان قرار گرفته‌اند.

باید دید که در بازی تاریخ از دید چه افرادی روایت می‌شود، باتوجه به کتاب‌های باستانی، هخامنشیان از زمان کوروش بزرگ دارای یک سری اصول اخلاقی، احترام به عقاید ملیت‌ها و رسم و رسوماتی ریشه‌دار بوده‌اند. در نتیجه اینکه خشایارشا، به عنوان یکی از پادشاهان بزرگ این دوره ستمگر خوانده می‌شود، چندان قابل اتکا نیست، هرچند خاورشناسان دیدگاه‌ متفاوتی (مثبت یا منفی) از پادشاهان هخامنشی ارائه‌ کرده‌اند. تاریخ‌های نگارش شده عمدتا توسط یونانیان بوده است و در برخی از وقایع با یکدیگر متناقض هستند. به عنوان مثال در کُتب هرودوت شاهد برخی سخنان اغراق گونه مانند ارتش دو میلیون و ششصد هزار نفری پارسیان در نبرد ترموپیل هستیم که چندان با حقایق جغرافیایی آن دوران و مکان ذکر شده برای نبرد ترموپیل همخوانی ندارد. در دوره هخامنشیان، پارسیان بارها به کشورهای یونان و مصر حمله می‌کنند و فتوحات زیادی را به دست می‌آورند. به همین دلیل زمانی که از دید یک یونانی و مصری به وقایع رخ داده نگاه می‌کنیم، شاید داریوش اول و خشایارشا بزرگ، به نوعی ستمگر خوانده شوند. این در حالی است که با نگاه به وقایع از دید ایرانیان و متحدان آنها، بی‌شک فتوحات و پیروزی‌های پارسیان، برگه‌ای دیگر از افتخارات این مرز و بوم بوده است.

با مرگ داریوش اول، خشایارشا اول جای پدر را می‌گیرد و به سرعت با سرکوب شورش مصر، بازسازی ارتش برای لشگرکشی به یونان را آغاز می‌کند. اگر بخواهیم از تاریخچه تدارکات ایرانیان برای نبرد با یونانیان بگذریم. (می‌توانید با مطالعه کتاب ایران باستان از حسن پیرنیا و آتش ایرانی: اولین ابرقدرت جهان و جنگ برای غلبه بر غرب از تام هالند، بیشتر با دوره ۶ ساله تا نبرد ترموپیل آشنا شوید). یونانیان از اواسط سال ۴۸۲ پ.م از نبرد قریب الوقوع با امپراطوری هخامنشی آگاه بودند و به همین دلیل نیز ناوگان دریایی خود را تحت فرمان تمیستوکلس به طور کامل بازسازی کردند. با این حال آتنی‌ها نیروی انسانی کافی برای نبرد همزمان دریایی و زمینی را نداشتند و برای ایستادگی در برابر ارتش عظیم خشایارشا، به دنبال اتحادی بین شهرهای یونان بودند؛‌ هرچند خشایارشا به رسم پدر، سفیرانی را برای دریافت خاک و آب به یونان ارسال کرد، اما تاحدودی امپراتور هخامنشی توانایی آتنی‌ و اسپارت‌ در متحد کردن یونانیان را دست کم گرفت. نتیجه شکل‌گیری اتحادی بین این اسپارت و آتن و عقد پیمانی میان حکومت‌های مستقل یونان بود. عقد این پیمان، با وجود کشمکش‌های داخلی یونان دستاورد بزرگی محسوب می‌شد.

اما با ورود خشایارشا به سرزمین ملیان، یونانی‌ها نیز تنگه ترموپیل را اشغال کردند. به گفته هرودوت نیروهای یونانی از این قرار بودند:

سیصد نفر اسپارتی سنگین اسلحه، هزار نفر تژآتی و مان تی نیانی، ۱۲۰ نفر از ارخ‌من واقع در آرکادی و هزار نفر از سایر قسمت‌های آرکاری. از پلوپونس این عده بود: چهارصد نفر از کرنت، دویست نفر از فلی یونت، هشتاد نفر از می سن. از «ب اسی» هفتصد نفر تسپیانی و از اهالی «تب» ۴۰۰ نفر به پلوپونسی‌ها ملحق شده بودند.

نکته مهم در رابطه با نیروهای یونانی، عدم اعزام این تعداد از نظامیان به میدان نبرد بود. زیرا اسپارت‌ها از طرفی در انتظار پایان عید «کارنی»‌ بودند که به مدت ۹ روز به طول می‌انجامید و سایر یونانیان نیز می‌خواستند بعد از اعیاد «المپی»‌ نیروهای وعده داده شده را اعزام کنند. نتیجه این تامل باعث شد تا لشکرکشی زودهنگام خشایارشا، لرزه برتن یونانیان بیندازد و برخی از شهرهای یونان مانند پلوپونسی‌ها عقب‌نشینی کنند. حسن پیرنیا در کتاب ایران باستان به نقل از هرودوت، اینطور می‌گوید (برگرفته از ویکی‌پدیای فارسی) که:

سوار پارسی آمد و به اردوی یونانی نزدیک شده و تفتیش کرد، بی‌آنکه هیچ یونانی‌ای مزاحمتی به او برساند و چون عده‌ای در جلوی دیوار بودند و عده دیگر در پشت دیوار، سوار پارسی فقط عده اولی را دید. در این حال یونانی‌ها به ورزش‌های عادی اشتغال داشتند و عده‌ای موهای خود را شانه می‌کردند. وقتی که سوار برگشت و آنچه را که دیده بود به شاه گفت. خشایارشا در حیرت شد که چرا یونانی‌ها می‌خواهد بمیرند و به قدر قوه از طرف بکشند. این رفتار لاسدمونی‌ها را مضحک دانسته، دمارات، پسر آریستون را خواست تا تحقیقاتی دربارهٔ لاسدمونی‌ها بکند.

دمارات چنین گفت (برگرفته از ویکی‌پدیا):

شاها، سابقاً هم زمانی که ما به عزم این جنگ حرکت می‌کردیم من لاسدمونی‌ها را برای تو توصیف کردم. وقتی که من چیزهایی را از پیش می‌دیدم و می‌گفتم تو می‌خندیدی. سعی من بر این است که در پیشگاه تو حقیقت را بگویم. حرف مرا حالا هم گوش کن. این‌ها آمده‌اند که با ما در سر این تنگه جنگ کنند. عادت این مردم چنین است که چون مصمم شدند بمیرند موهایشان را شانه می‌کنند. اگر تو اینها و آنهایی را مطیع کنی که در اسپارت مانده‌اند، دیگر قومی نخواهد بود که با تو ستیزه کند. پس تو حالا یک دولت نیرومند یونانی و شجاعترین مردم یونان را در پیش داری.». این حرف مورد اعتماد خشایارشا واقع نشد و دوباره پرسید چگونه این عدهٔ قلیل با من جنگ خواهند کرد؟ دمارات گفت: «اگر چنین نشد که من گویم با من همان رفتار کن که با دروغگو می‌کنند». با این وجود خشایارشا حرف‌های او را باور نکرد.

طبق گفته ارنلی رادفورد، خاورشناس، اگر از ارقام هرودوت صفر کم کنیم، ارتش ایران ۳۶۰ هزار نفر بوده و خشایارشا تنها نیمی از این تعداد یعنی ۱۸۰ هزار نفر را با خود به نبرد برده است؛ این نظریه مورد توافق افرادی مانند آلبرت تی‌، امستد، اندرو برن و جک بالستر بوده است. از طرفی موریس، افسری انگلیسی با پیمودن این منطقه، رقم ۱۵۰ هزار ۵۰۰ نفر برای ارتش خشایارشا را ممکن دانسته است و رقم بیش از ۲۱۰ هزار نفر را ممکن نمی‌داند. تعداد سپاهیان خشایارشا را ادوارد میر و چارلز هیگنت به صد هزار نفر؛ والتر هینتس به هشتاد هزار نفر؛ هانس دلبروک به ۶۵ هزار نفر؛ رادنی یانگ به ۷۱ هزار نفر؛ ای. فون فیشر به کمتر از ۵۰ هزار نفر کاهش داده‌اند.

اگر بخواهیم از شکست‌های سپاه هخامنشی در دریا بگذریم که از حوصله این مقاله خارج است. هردودت در کتاب هفتم خود جدال ترموپیل را این گونه روایت می‌کند (برگرفته از ویکی‌پدیا به نقل از کتاب ایران باستان اثر حسن پیرنیا):

شاه چهار روز جدال را به تأخیر انداخت تا شاید یونانی‌ها عقب نشسته و برگردند. روز پنجم او مادی‌ها و کیس سی‌ها را فرستاد تا یونانی‌ها را زنده گرفته نزد او آوردند. مادی‌ها حمله کردند و هرچند تلفات زیاد می‌دادند ولی جای خالی فوراً پر می‌شد. به مادی‌ها آسیب زیاد می‌رسید ولی با این وجود عقب‌نشینی نمی‌کردند. به همه کس و مخصوصاً شاه نشان دادند که سپاهی زیاد است ولی مرد کم است (این نوشتهٔ هرودوت جمله‌های متناقض دارد: اگر جای خالی فوراً پر می‌شد و با وجود تلفات عقب نمی‌نشستند چگونه می‌توان گفت که مرد کم بود. حمله کننده، آن هم در تنگی که فقط یک ارابه می‌تواند از آن بگذرد در یک طرف آن کوهی بلند و در طرف دیگر دریا یا باتلاق است، البته که تلفاتش زیاد می‌شود). بالاخره مادی‌ها نتوانستند تنگه را بشکافند و به جای آنها پارسی‌ها آمدند که موسوم به جاویدان‌ها و در تحت ریاست «هی دارنس» بودند. این‌ها هم نتوانستند کاری بکنند، زیرا در تنگنایی جنگ می‌کردند و نمی‌توانستند از کثرت خود نتیجه بگیرند و نیزه‌های آنان کوتاه‌تر از نیزه‌های یونانیان بود. لاسدمونی‌ها شجاعانه جنگیدند و نشان می‌دادند که با اشخاصی که مهارت ندارند ماهرانه جنگ می‌کنند. از جمله مهارت لاسدمونی‌ها این بود که فرار می‌کردند و در این مورد پارسی‌ها با فریادهای شادی آنها را تعقیب می‌کردند و همین که نزدیک می‌شدند، لاسدمونی‌ها برگشته و دلیرانه می‌جنگیدند و عدهٔ زیادی از دشمن را می‌کشتند. آن روز بدین منوال گذشت و کاری از پیش نرفت. روز دیگر هم جنگ به همین نحو گذشت. پارسی‌ها به امید اینکه عدهٔ یونانی‌ها کم است و از جهت برداشتن زخم نخواهند توانست مقاومت کنند حملات مکرر کردند ولی یونانی‌ها از حیث نوع اسلحه و مردم به قسمت‌هایی تقسیم شده به نوبت جنگ می‌کردند. به استثنای اهالی فوسید که روی کوه قرار گرفته بودند تا کوره راهی را محافظت کنند. خشایار در فکر بود که چه کند که ناگهان یک نفر یونانی ملیانی افی یالت، به طمع پاداش بزرگ نزد خشایار رفت و گفت راهی است که از آن می‌توان پیش رفت و به ترموپیل درآمد. این شخص باعث هلاک یونانی‌های ترموپیل گردید ... در لشکر لئونیداس غیبگویی بود به نام مژیستیاس. او از روده‌های قربانی چنان‌که عادت غیبگوهای یونانی بود دریافته بود که در طلیعهٔ صبح مرگ در پیش دارند. پس از آن فراری‌هایی در رسیده و خبر دادند که پارسی‌ها از کوره راه می‌آیند. در طلیعهٔ صبح دیده‌بان‌ها رسیده همان خبر را آوردند. در این حال یونانی‌ها مشورت کردند که بمانند یا بروند و رای‌گیری کردند. در نتیجه یونانی‌ها متفرق شدند و فقط عده‌ای با لئونیداس ماندند. هرودوت می‌گوید: حکایت شده که خود لئونیداس عده‌ای را نگاه داشته، باقی سپاهیان یونانی را مرخص کرد و این روایت بیشتر مورد اعتماد است، چرا که او می‌دید که متحدین میل ندارند در محل مانده و بمیرند و از طرف دیگر او نمی‌توانست محل را به دشمن واگذارد. در نتیجه حاضر شد این افتخار را نصیب خود و سپاهیان اسپارتی کند.

آنچه در بالا آمده عقیدهٔ هرودوت است؛ ولی چنان‌که از اخلاق و عادات اسپارتی‌ها در موارد دیگر دیده می‌شود، دلیل ماندن لئونیداس با سپاه اسپارتی در ترموپیل آن است که او پادشاه اسپارت بود و موافق عادات اسپارتی مردی که به جنگ می‌رفت می‌بایست فاتح برگردد یا کشته شود. مادران اسپارتی وقتی که اولاد خود را به جنگ مشایعت می‌کردند، به آن‌ها می‌گفتند: «فرزند، با سپر یا بر سپر». یعنی فاتح شو و با سپر برگرد یا کشته شود که روی سپر با افتخار، نعش تو را به خانه آورند.

*در دقیقه ۶، Sheep به اشتباه کشتی نوشته شده است، ترجمه صحیح «گوسفند» است.

دانلود از آپارات

اما آنچه در بازی شاهد آن هستیم، میان‌پرده‌ای با تمرکز روی سربازان اسپارت بدون اشاره به سایر نیروهای متحد باقی‌مانده از اهالی فوسید است. همانطور که می‌دانیم در روز اول این نبرد تاریخی، با توجه به دستور خشایارشا مبنی بر دستگیری اسپارت‌ها، ارتش متحد پارسیان نتوانستند از سد یونانیان عبور کنند و همین موضوع نیز باعث به طول انجامیدن نبرد ترموپیل شد. در میان‌پرده ابتدایی که می‌توانید آن را از بالا با زیرنویس فارسی تماشا کنید، چند نکته قابل تامل است. اول صحبت‌های لئونیداست برای اسپارت‌های آماده مرگ، سپس پوشش ارتشیان ایران و دیگر حضور فرمانده‌ای با نام کوروش با ماسک فلزی، سپری گرد و لباسی مشکی.

در بخش اول میان‌پرده ابتدایی بازی به سخنرانی‌ کوتاه لئونیداس اشاره دارد، جایی که در بخش از صحبت‌هایش می‌گوید:

پارسیان آمده‌اند تا ما را برده کنند، ایده‌ی بهتری دارم، من می‌گویم بیایید خدایان را با خون آنها سیراب کنیم.

اما بخش سوم، بزرگ‌ترین انتقاد‌ها را به سوی خود جلب کرد. شخصی در نبرد با اسپارت‌ها به نام‌ «کوروش»‌ حضور دارد که با نگاهی به تاریخ تطابق چندانی با حقیقت ندارد. این فرد ماسکی فلزی و مشکی برچهره دارد، تبر سنگین با طراحی ویژه حمل می‌کند و مجهز به سپری گرد با نقشی حکاکی شده روی آن است. با توجه به جستجویی که داشتیم، هخامنشیان در کنار پیاده نظام‌های سبک، دارای افرادی برای مبارزه با سلاح سنگین مانند تبر بوده‌اند. در جستجوی خود به تصاویری از هنرمندی ایرانی به نام اردشیر رادپور رسیدم که در کنار لباس‌های تاریخی کشورهای مختلف، لباس پارسیان را نیز با جزئیات کامل طراحی کرده است:

سایر تصاویر اردشیر رادپور را می‌توانید در وبسایت او مشاهده کنید.

بعد از ساعت‌ها گشت و گذار در بازی بالاخره توانستیم ست لجندری یا ترکیب کامل زره شخصیت کوروش را در بازی پیدا کنیم. به اعتقاد برخی کاربران ردیت، ست لباس ایمورتال (جاویدان)‌ یکی از پرجزئیات‌ترین طراحی‌ها در بازی اودیسی است به شکلی که اگر بخواهیم از ظاهر ماسک فلزی عبور کنیم، سایر بخش‌های لباس به رنگ طلایی و زیبا طراحی شده‌اند. این ست مخصوص مبارزان است و به ویژه قدرت‌های شخصیت اصلی بازی را در زمینه نبرد تن به تن افزایش می‌دهد. در توضیح کلاه‌خود مدل Rare پارسیان، یوبی‌سافت این چنین نوشته است: "یکی از ارزش‌های پارسیان، پنهان کردن اهدافشان از کسایی بود که به آنها اعتماد نداشتند."

اینترو اودیسی تنها بیان‌گر روز اول یا دوم نبرد ترموپیل با تمرکز روی اسپارت‌ها است و اشاره‌ای به روز سوم این نبرد در جریان ویدیوی سینماتیک ابتدای بازی نمی‌شود. از طرفی این نبرد، تنها مبارزه‌ای است که در آن وظیفه‌ی کنترل لئونیداس را برعهده می‌گیریم و با شروع بازی، تنها قادر به کنترل یکی از دو شخصیت اصلی بازی خواهید بود. البته شکست یونانیان و حتی به آتش کشیدن آتن توسط خشایارشا نیز در بازی از زبان هرودوت بازگو می‌شود. باید گفت بین خاورشناسان اختلاف نظری در رابطه با شیوه به آتش کشیده شدن آتن وجود دارد و برخی از آتش زدن چند معبد توسط خشایارشا می‌گویند و برخی دیگر از خشم بیشتر خشایارشا به دلیل اتفاقات گذشته گفته‌اند.

دانلود از آپارات

هرودوت در جریان بازی با اشاراتی کوتاه از به آتش کشیده شدن آتن بعد از ورود پارسیان می‌گوید. این تاریخ‌نگار در کتاب خود نیز به این موضوع اشاره کرده است. طبق روایت هرودوت خشایارشا بعد از ورود به آتن، شهر را خالی از سکنه یافت و تنها در معبد آتناپولیاس گروهی باقی مانده بودند. پارسیان با دست گذاشتن روی گنجینه، ارگ را به آتش کشیدند و مدتی پس از واقعه، پناهندگان آتنی که گماشته‌وار در لشکر خشایارشا خدمت می‌کردند، اجازه یافتند تا وارد آکروپلیس شده و طبق آداب قومی خویش در آنجا عبادت کنند. آنطور که به نظر می‌رسد، خشایارشا برخی از ارگ‌‌ها یا دژهای نظامی آتن را برای تنبه یونانیان به آتش کشیده است، اما این تخریب آنقدر وسیع نبوده است. در بازی نیز ادعایی مبنی بر این موضوع وجود ندارد،‌ هرچند در برخی صحنه‌ها شاهد یک برکه خون در مقابل دژ نظامی خشایارشا هستیم. با این حال، یوبی‌سافت مانند بسیاری از موارد سعی کرده است آنچنان روی بُعد تاریخی و بازگو کردن نبرد ترموپیل تمرکز نکند و تنها روی داستان بازی در زمان نبرد پلوپونز متمرکز شود، نبردی که پارسیان در آن دخالت غیر مستقیم داشتند و اسناد باقی‌مانده از طرفداری امپراطوری هخامنشی از اسپارت‌ها خبر می‌دهند.

اما عمده داستان بازی روی جدال داخلی پلوپونز (جنگ پلوپونزوس) متمرکز شده است. نبردی خونین که در سه دوره از سال ۴۳۱ پ.م تا ۴۰۴ پ.م میان آتنی‌ها و اسپارت‌ها انجام شد و در جریان آن صدمات زیادی به شهرهای یونان از آسیای صغیر گرفته تا تراکیه و قبرس وارد شد. در اودیسی تنها دوره نخست نبرد پلوپونز روایت می‌شود و یوبی سافت برخی از نبردهای تاریخی را با داستانی ساختگی با الهام از واقعیت ارائه می‌کند. هرچند پارسیان به صورت مستقیم به جدال پلوپونز وارد نشد، اما نمی‌توانیم از نقش حمایتی هخامنشیان از نبرد داخلی یونان عبور کنیم.

با این حال، به دنبال مرگ اردشیر یکم و برتخت نشستن داریوش دوم (۴۲۳ پ.م تا ۴۰۴ پ.م)، دخالت پارسیان و حمایت امپراطوری هخامنشی از اسپارت‌ها در جدال پلوپونز به ویژه از دومین دوره (۴۱۶ پ.م تا ۴۱۳ پ.م) شدت می‌گیرد و باعث پیروزی‌هایی متعددی برای اسپارت‌ها می‌شود که با توجه به دوره‌ای که بازی در آن تنظیم شده است به این موضوع اشاره‌ای نمی‌شود. اسپارت‌ها در نهایت در سال ۴۰۴ به لطف کمک‌های پارسیان، آتن را تصرف می‌کند.

حضور شخصیت‌های مختلف از کلئون (Cloen یا Kloen)، سردار آتنی‌ گرفته تا براسیداس، فرمانده اسپارتی در بازی اودیسی،‌ مفهموی تاریخی را نیز به اودیسی می‌دهد، هرچند باید گفت که بخش عمده‌ای از داستان با قهرمان‌پروری همراه است و ساختگی محسوب می‌شود.

افرادی که بازی Assassin’s Creed Odyssey‌ را پیش‌خرید کرده باشند حتما با ماموریت The Blind King آشنایی دارند. ماموریتی که اواسط بازی نمایان می‌شود و با نام Prince of Persia، خودنمایی می‌کند. آنچه می‌دانیم، داستان اصلی بازی از لحاظ تاریخ وقایع سال ۴۳۰ پ.م را تا سال ۴۲۰ پ.م روایت می‌کند. طبق تاریخ در این دوره‌ی زمانی خشایارشا به‌دست یکی از نگهبانان خود کشته شده است و بعد از زد وخوردهای درونی فرزند او اردشیر یکم، در این دوره بر تخت پادشاهی نشسته است. اما ماموریت Blind King به طور کامل داستانی متفاوت را روایت می‌کند. در این ماموریت داریوش و آرتابانوس یک فرد خوانده می‌شوند و در حقیقت داریوش، پسر خشایارشا،‌ پدر خود را به قتل رسانده است. از سوی دیگر داریوش تا سال ۴۳۰ پ.م بر تخت پادشاهی هخامنشیان نشسته است و افرادی را برای قتل اردشیر، برادر خود استخدام کرده است تا او را از سر راه بردارند.

با نگاهی به تاریخ داستان اساسینز کرید در رابطه با اردشیر و داریوش، تناقض‌های آشکاری با حقایق دارد و حتی با تاریخ هرودوت نیز متفاوت است. اما اینطور که به نظر می‌رسد باید برای آشنایی بیشتر با شخصیت داریوش که در بازی اولین استفاده کننده از هیدن‌بلید معرفی‌ می‌شود، تا بسته الحاقی Legacy of the First Blade منتظر بمانیم تا ببینیم یوبی‌سافت قصد دارد تا افسانه اساسینز کرید را به چه شکلی روایت کند.

از تصاویر و توضیحات یوبی‌سافت می‌توانیم مطمئن باشیم که اولین بسته‌الحاقی Assassin's Creed Odyssey روی داستان داریوش و اولین هیدن بلید متمرکز است. در نتیجه احتمال آن می‌رود که در جریان بازی هرچه بیشتر با شخصیت‌های تاریخی ایران روبرو شویم و خوب یا بد با آنها هم صحبت شویم. اما نکته‌ای در کاور این بسته‌الحاقی وجود دارد که احتمال حضور خشایارشا را در چهره‌ای متفاوت قوت می‌بخشد. با نگاهی به تصویر با فردی روبرو می‌شوید که لباسی طلایی برتن کرده و شمشیری ویژه را در کنار ماسکی روی چهره حمل می‌کند. شواهد بازی ثابت کرده است که شمشیر در دستان این شخص به پارسیان مربوط می‌شود. از طرفی ماسک برچهره شخص نیز دارای ریش و ظاهری مشابه آنچه از پارسیان انتظار داریم، است. با این حال کلاه‌خود این شخصیت و آتشی که در اطراف آن دیده می‌شود، کمی مارا در احتمال ایجاد چهره‌ای نامناسب از خشایارشا نگران می‌کند؛ هرچند با توجه به روندی که اساسینز کرید در معرفی خشایارشا در پیش گرفته است، این موضوع به هیچ عنوان دور از انتظار نیست. در نقطه مقابل این موضوع اما، چهره آرام شخصی مسن قرار دارد که با توجه به استفاده از هیدن بلید در دست راستش، داریوش است. دقیقا برخلاف چهره شخصیت ماسک دار، چهره داریوش آرامش‌بخش است و شباهت زیادی به شخصیت‌های مجموعه اساسینز کرید دارد. البته هنوز صحبت در رابطه با این بسته الحاقی زود است و باید منتظر عرضه رسمی آن باشیم.

با نگاهی به اسناد باقی مانده از روایات نبرد پارسیان و یونانیان، تاریخ هرودوت باوجود انتقاد‌هایی که به آن می‌شود، سندیت بیشتری دارد و بی‌شک با توجه به حضور این شخصیت در بازی، یوبی‌سافت برای پرداختن به پیش‌آمد‌های داستانی، به کتب هرودوت به ویژه جلد هفتم و هشتم آن مراجعه کرده است. با بررسی رخدادهای بازی و صحبت‌های هرودوت که با کتب این تاریخ‌نگار نیز تطابق دارد، بعد از مرگ لئونیداس، خشایارشا به رسم آن دوران، سر پادشاه اسپارت‌ها را از بدنش جدا می‌کند و بعد از ورود به آتن بخش‌های از شهر را به آتش می‌کشد. از طرفی نوع مرگ لئونیداس نیز با توجه به قهرمان بودن این شخصیت نزد یونانیان، به شکلی قهرمان‌گونه طراحی شده است و این پادشاه قبل از مرگ، فرمانده‌ ایرانی را می‌کشد. اما بیشترین انتقاد از یوبی‌سافت نام‌گذاری فرمانده‌‌ی نبرد با نام Kurush است. همانطور که گفتیم این شخصیت ماسکی فلزی برچهره دارد (بالا با جزئیات به این موضوع پرداختیم). اما باید در نظر داشت که ارتش ایران متشکل از متحدین مختلف از جمله ماد‌ها، کیس سی‌ها، تراکیه و .... بود و به همین دلیل نیز در کنار گارد جاویدان (ایمورتال‌ها) شاهد حضور اشخاصی با لباس‌های متفاوت هستیم.با گشت و گذار در مطالب به تصاویر بالا دست یافتیم که نشان‌گر یک سرباز تبر به دست ایرانی با ماسکی فلزی است. اینکه این تصویر تا چه اندازه می‌تواند سندیت داشته باشد، مشخص نیست، اما ظاهر شخصیت‌ها به نظر می‌رسد براساس گفته‌های هرودوت طراحی شده باشد.

به نظر می‌رسد با وجود شیطنت‌ِ یوبی‌سافت در نام‌گذاری فرمانده ماسک به صورت، به نام کوروش، این کمپانی فرانسوی و شعبه کانادایی آن توانسته‌اند در رابطه با پوشش ایرانی‌ها و چهره ایرانی‌ها عملکردی موفق داشته باشند. بی‌شک در نبردها شاهد کشته شدن اشخاص از هر دو طرف هستیم و مسلما، نباید در نبردی تاریخی که اتفاقا با تاریخ نوشته شده توسط هرودوت نیز تا حدودی مطابقت دارد، انتظار صحنه‌های شاد را داشته باشیم.

اما آیا یوبی‌سافت روایتی واقع‌گرایانه را از نبردی تاریخی بازگو کرده است یا تنها شاهد داستانی خیالی از هخامنشیان هستیم؟ یوبی‌سافت در بدو ورود به بازی به این موضوع تاکید می‌کند که بازی از رویدادهای حقیقی «الهام»‌ گرفته است. بی شک ساختگی بودن داستان و تغییرات سازندگان در داستان بازی با توجه به این هشدار امری طبیعی است و یوبیسافت و بسیاری از کمپانی‌های بازی‌سازی تاکنون بارها در تاریخ دست برده‌اند. اما آیا یوبی‌سافت به ایرانی‌ها توهین می‌کند؟ این دست تغییرات جزئی هرچند در مواردی شیطنت محسوب می‌شود، اما می‌توانیم بگوییم با تغییراتی آنچنان عظیم روبرو نیستیم که بخواهیم نام «توهین» را روی آن بگذاریم. یوبیسافت در طراحی چهره‌های ایرانیان دقت به خرج داده است و در زمینه پوشش نیز اگر بخواهیم ماسک و سپر مرموز را فاکتور بگیریم، عملکرد ضعیفی را شاهد نیستیم.

البته در این مقاله سعی بر این بود تا تنها به موضوعات حساسیت برانگیز در بازی اسسینز کرید اودیسی بپردازیم تا در مقایسه‌ای با آنچه در تاریخ نگارش شده، نتیجه‌گیری را برعهده شما بگذاریم. از همین رو در این مقاله سخنی در رابطه با تاریخ اساطیر یونان بیان نشد و اشاره‌ای به گراز افسانه‌ای، مدیوسا یا منتور نکردیم. بازی اساسینز کرید اودیسی اشارات ریز و درشت زیادی به تاریخ یونان باستان دارد و با تجربه بازی و سپس مطالعه آنچه در تاریخ ثبت شده است، هرچه بیشتر از ایستراگ‌های بازی مطلع خواهید شد.

*زیر نویس ویدیو از محمد حسین جعفریان