سبک‌شناسی بازی‌های ویدئویی: معرفی سبک استراتژی

در بازی‌ های استراتژی (Strategy) بازیکن‌ها باید با برنامه‌ریزی مجموعه‌ای از حرکات و حمله به یک یا چند دشمن، تعداد سربازان و نیروهای آنها را کاهش دهند تا در نهایت بر آنها غلبه کنند. دستیابی به پیروزی در این بازی‌ها از طریق طرح‌ریزی دقیق و بی‌نقص ممکن می‌شود و عناصر شانسی نقش کم‌رنگ‌تری را ایفا می‌کنند.

در بیشتر بازی‌های استراتژی، بازیکن از نمای بالا کار را دنبال می‌کند و کنترل غیرمستقیمی روی واحدهای تحت فرمانش دارد. اکثر بازی‌های این سبک دارای ویژگی‌های جنگی و مبارزه‌ای هستند و گیم‌پلی آنها ترکیبی از چالش‌های استراتژیک و تاکتیکی است. همچنین ممکن است مهارت‌های بازیکن در بخش اکتشاف و مدیریت اقتصادی نیز در بازی‌های استراتژی مورد ارزیابی قرار گیرد.

اگرچه بسیاری از بازی‌های اکشن دارای ویژگی‌های استراتژی هستند، اما به ندرت می‌توان این بازی‌ها را در سبک استراتژی طبقه‌بندی کرد. بازی‌های این سبک وسعت زیادی دارند و چالش‌های فیزیکی کمی را شامل می‌شوند. در مقایسه با سبک‌هایی مانند اکشن یا ماجراجویی که در آنها یک شخصیت با تعداد زیادی از دشمنان مبارزه می‌کند، در بازی‌های استراتژی معمولا تعداد نیروهای دو طرف یک جنگ، با هم برابر است؛ جناح‌های مختلف در یک جنگ دارای منابع و قدرت‌های مشابهی هستند و نقاط قوت و ضعف آنها به خوبی متعادل شده است.

بازی‌های استراتژی نباید با سبک شبیه‌سازِ ساخت‌وساز و مدیریت اشتباه گرفته شوند. در سبک شبیه‌ساز معمولا به جنگیدن توجهی نمی‌شود و اگر هم درگیری در بازی‌های این سبک وجود داشته باشد، غیرمستقیم و کاملا سطحی است. همچنین ژانر استراتژی را می‌توان با نقش‌آفرینی مقایسه کرد، چون در بازی‌های استراتژی نیز بازیکن هدایت واحدهایی را به عهده می‌گیرد که ویژگی‌ها و خصوصیات مختلف آنها به وسیله‌ اعداد و ارقام تعیین می‌شوند. با این حال، تعداد شخصیت‌ها در بازی‌های نقش‌آفرینی کمتر است، اما استراتژی‌ها واحدهای پرتعدادی را شامل می‌شوند. در ادامه به ویژگی‌های مختلف بازی‌ های استراتژی می‌پردازیم و درباره‌ تاریخچه و زیرسبک‌های این ژانر توضیح می‌دهیم. با زومجی همراه باشید.

نبرد در بازی‌ های استراتژی بین گروه‌ها یا سربازانی اتفاق می‌افتد که به آنها «واحد» می‌گویند. این واحدها در ویژگی‌های مختلف مثل نحوه‌ حرکت، سرعت، میزان سلامتی و قدرت با یکدیگر متفاوت هستند؛ حتی بعضی از آنها مانند ربات‌های کوچک ثابت هستند و قابلیت حرکت ندارند. واحدها معمولا برای حمله کردن به دشمن مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما ممکن برای اهداف دیگر مثل حمل‌ونقل یا عملیات‌های پیشاهنگی هم بکار گرفته شوند. اگر یک واحد نابود شود یا آسیب ببیند، بازیکن‌ها نمی‌توانند از آن استفاده کنند، اما در اکثر بازی‌ های استراتژی امکان ساخت واحدهای جدید در ساختمان‌ها یا کارخانه‌ها وجود دارد.

بازیکن‌ها برای فرمان دادن به واحدهای خود باید ابتدا آنها را انتخاب کنند (معمولا از طریق کلیک کردن روی آنها) و سپس از منوی مربوطه دستوراتی مانند حرکت، توقف، حمله، حفظ موقعیت و غیره را صادر نمایند. بعضی از واحدها دارای توانایی‌های ویژه هستند و مثلا می‌توانند نامرئی شوند؛ همچنین تعدادی از آنها قابلیت پرواز کردن یا شناور شدن روی آب را دارند و می‌توانند در مناطق صعب‌العبور به جابه‌جایی نیروهای دیگر کمک کنند. برخی از واحدها نیز می‌توانند وظیفه‌ ساخت یا تعمیر سایر واحدها یا ساختمان‌ها را برعهده بگیرند.

در بازی‌ های استراتژی، بازیکن به‌صورت غیرمستقیم واحدها (سربازان) زیادی را کنترل می‌کند.

اقتصاد یکی از بخش‌های اصلی در بازی‌های استراتژی است که مواردی مانند ایجاد ساختمان‌ها، تامین رفاه مردم و مدیریت منابع را شامل می‌شود. به دلیل پیچیدگی این سیستم اکثر بازی‌های استراتژی از رابط کاربری پنجره‌ای استفاده می‌کنند که با موس و کیبورد هماهنگی خوبی دارد و بازیکن‌ها را برای دسترسی به بخش‌های مختلف با مشکل مواجه نمی‌کند.

اولین بازی‌های سبک استراتژی دارای نمای دید بالا به پایین بودند، اما بازی‌های اخیر این ژانر، دوربین ایزومتریک دارند. به طور کلی نمای از بالا در بازی‌ های استراتژی به بازیکن کمک می‌کند تا محدوده‌ وسیع‌تری از دنیای بازی را ببیند و تصمیمات موثرتری بگیرد. جستجو و اکتشاف در بیشتر بازی‌های این سبک یک اصل مهم است. معمولا تا زمانی که واحدهای بازیکن وارد یک منطقه‌ جدید نشده‌اند، آن منطقه تاریک است و حرکت نیروهای دشمن در آن قابل مشاهده نیست. حتی در بعضی از بازی‌ها پس از خروج واحدهای بازیکن از یک ناحیه، آنجا به تدریج تاریک و غیرقابل رویت می‌شود. این سیستم به سازندگان بازی امکان می‌دهد تا بتوانند حملات غیرمنتظره از سوی دشمنان را طراحی کنند.

اکثر بازی های استراتژی از دوربین ایزومتریک استفاده می‌کنند تا سطح وسیع‌تری از میدان نبرد را به بازیکن نشان دهند.

بازی‌ های استراتژی به طور کلی به دو نوع هم‌زمان و نوبتی تقسیم می‌شوند. معمولا استراتژی‌های نوبتی به دلیل وجود وقفه‌های پی‌درپی در گیم‌پلی‌شان، زمان بیشتری برای انجام محاسبات تاکتیکی دارند و به همین دلیل از هوش‌ مصنوعی بالاتری بهره می‌برند. از سوی دیگر هوش مصنوعی در بازی‌های هم‌زمان این قابلیت را دارد تا چندین واحد را به مراتب سریع‌تر از انسان مدیریت کند.

اکثر بازی‌های این سبک از دو عنصر استراتژی و تاکتیک استفاده می‌کنند. تاکتیک معمولا به نحوه‌ استفاده از سربازان و نیروها در یک جنگ اشاره می‌کند، ولی استراتژی تعریف کلی‌تری دارد و مواردی مثل ترکیب نیروها، محل نبرد و غیره را شامل می‌شود. وجود تاکتیک در بازی‌های استراتژی باعث شده تا دو زیرسبک تاکتیک‌های هم‌زمان و تاکتیک‌های نوبتی (در ادامه درباره‌ زیرسبک‌ها بیشتر توضیح می‌دهیم) نیز در همین ژانر طبقه‌بندی شوند. غالبا در بازی‌های تاکتیکی، بازیکن‌ها یک گروه مشخص از واحدها را هدایت می‌کنند و سایر ویژگی‌های اصلی استراتژی مانند مدیریت منابع یا ساخت‌و‌ساز، در بازی‌های تاکتیکی دیده نمی‌شود. این بازی‌ها به شکل مستقیم روی نبردها تمرکز می‌کنند و بخش کوچک‌تری از یک جنگ بزرگ را به تصویر می‌کشند.

مدیریت منابع و توسعه قلمرو یکی از ویژگی‌های اصلی بازی‌ های استراتژی است که در بازی‌ های تاکتیکی وجود ندارد.

بازی‌ های استراتژی موضوعات و مضامین گوناگونی دارند و ممکن است روایت‌گر نبردهای زمینی، دریایی، هوایی و یا فضایی باشند. داستان این بازی‌ها در دوره‌های تاریخی مختلف جریان دارد و رویدادهای واقعی یا خیالی از جنگ‌جهانی دوم، قرون وسطی یا دوران حکومت فرمان‌روایان بزرگ (مثل ناپلئون) را بازگو می‌کند. همچنین بعضی از بازی‌های این ژانر دارای تم علمی-تخیلی یا فانتزی هستند.

بازی‌ های استراتژی دارای بخش تک‌نفره یا چندنفره (یا هر دو) هستند. بازی‌های تک‌نفره یک بخش داستانی دارند که شامل مجموعه‌ای از نبردها با دشمنانی است که از طریق هوش مصنوعی هدایت می‌شوند. با پیروزی در هر نبرد معمولا یک میان‌پرده به نمایش درمی‌آید و داستان بازی کامل‌تر می‌شود. بعضی از بازی‌ها هم پس از پایان هر مرحله، قدرت‌ها و ارتقاهای جدیدی را در اختیار بازیکن می‌گذارند. بازیکن‌های حرفه‌ای‌تر مسابقات چندنفره را ترجیح می‌دهند، چون به جای هوش مصنوعی با انسان‌های واقعی رقابت می‌کنند و این مسئله باعث بالا رفتن چالش و هیجان بازی می‌شود. در سال‌های اخیر بعضی از بازی‌ های استراتژی در سبک آنلاینِ چندنفره‌ کلان نیز منتشر شده‌اند. طراحی این بازی‌ها نسبت به سایر بازی‌های چندنفره‌ سخت‌تر است، چون در آنها تعداد زیادی از واحدهای مختلف به وسیله‌ بازیکنان هدایت می‌شوند و این موضوع حجم سنگینی از داده‌های آنلاین را پدید می‌آورد.

استراتژی همزمان (Real-Time Strategy) یکی از زیرسبک‌های ژانر استراتژی است که گیم‌پلی آن در هنگام اتخاذ تاکتیک‌ها و اجرای نقشه‌ها دچار وقفه نمی‌شود. هدف اصلی در بازی‌های استراتژی همزمان، استقرار یا جابه‌جایی واحدها و ساختمان‌ها جهت محافظت از یک منطقه یا نابود کردن و تصرف تجهیزات دشمن است. روند بازی‌های این سبک به گونه‌ای است که به بازیکن‌ها اجازه می‌دهد تا با جمع‌آوری منابع مورد نیاز، به ساخت واحدها و ساختمان‌های بیشتر بپردازند.

بازی StarCraft II: Wings of Liberty یکی از بهترین ساخته‌های کمپانی بلیزارد در سبک استراتژی همزمان است.

اولین بازی که با توجه به تعاریف امروزی می‌توان آن را یک استراتژی همزمان واقعی نامید Herzog Zwei بود که در سال ۱۹۸۹ منتشر شد. این بازی المان‌های سنتی سبک استراتژی را با گیم‌پلی سریع و اکشن ترکیب کرد و با ارائه‌ یک بخش دونفره‌ که در آن دو بازیکن می‌توانستند از طریق تقسیم صفحه‌ نمایش به طور هم‌زمان بازی کنند، بسیار مورد توجه قرار گرفت. اگرچه بازیکن‌ها در این بازی تنها یک واحد را هدایت می‌کردند، اما روش کنترل شباهت زیادی به بازی‌ های استراتژی امروزی داشت. بسیاری از المان‌های اصلی این سبک مانند ساخت واحد، مدیریت منابع و سیستم اقتصادی برای اولین بار در Herzog Zwei معرفی شدند. یکی دیگر از بازی‌های مهم در تاریخ سبک استراتژی همزمان Dune II نام دارد. این بازی در سال ۱۹۹۲ به بازار آمد و به نوعی ساختار کلی این ژانر را ترسیم کرد. Dune II در واقع پایه‌گذار ساخت مجموعه‌های موفقی مثل Command & Conquer و Warcraft و StarCraft و همچنین بسیاری از استراتژی‌های همزمان پس از خود شد.

استراتژی نوبتی (Turn-Based Strategy) سبکی است که در آن بازیکن‌ها حرکات خود را به صورت نوبتی و پس از توقف‌های کوتاه در جریان بازی انجام می‌دهند. در این سبک بازیکن‌ها فرصت دارند تا قبل از هر حرکت، به تجزیه و تحلیل وضعیت بپردازند و سپس تصمیم بگیرند. اکثر بازی‌ های استراتژی که برای پلتفرمی غیر از کامپیوترهای شخصی منتشر می‌شوند نوبتی هستند و استراتژی‌های همزمان روی پی‌سی طرفدار بیشتری دارند. از میان مجموعه‌های بزرگ در سبک استراتژی نوبتی می‌توانیم Civilization و Heroes of Might and Magic و Total War را نام ببریم.

زیرسبکِ تاکتیک‌های همزمان (Real-Time Tactics) تا حد زیادی مشابه استراتژی همزمان است، با این تفاوت که در آن خبری از مدیریت منابع یا ساخت واحدها نیست و تمرکز اصلی روی جنبه‌ تاکتیکی مبارزات است. به طور خلاصه در استراتژی هم‌زمان اهداف گسترده‌‌تری دنبال می‌شوند و در کنار بخش نظامی، مدیریت سیاسی و اقتصادی نیز مدنظر است، اما سبک تاکتیک‌های همزمان صرفا به پیروزی در یک نبرد توجه دارد.

بازی Desperados III که در سال ۲۰۲۰ منتشر شده، یکی از بهترین نمونه‌های مدرن سبک تاکتیک‌های همزمان است.

زمینه پیدایش سبک تاکتیک‌های همزمان به وسیله‌ بازی‌های رومیزی جنگی مثل شطرنج فراهم شد. بازی Cytron Masters (سال ۱۹۸۲) را می‌توان یکی از اولین‌ها در ژانر تاکتیک‌های همزمان نامید، ولی اوج محبوبیت این سبک به اواخر دهه‌ی ۱۹۹۰ برمی‌گردد. در سال ۱۹۹۵ بازی Warhammer: Shadow of the Horned Rat با گیم‌پلی همزمان و تمرکز روی نبردها منتشر شد. در این بازی امکان بزرگنمایی و چرخش نقشه به صورت سه‌بعدی نیز وجود داشت. بازی‌های Sid Meier's Gettysburg و Myth: The Fallen Lords و X-COM: Apocalypse در سال ۱۹۹۷ عرضه شدند و هر کدام ویژگی‌های تازه‌ای را برای ژانر تاکتیک‌های همزمان به ارمغان آوردند. یک سال پس از این بازی‌ها، اولین شماره از سری محبوب Commandos هم به بازار آمد و مورد توجه علاقمندان این سبک واقع شد. از دیگر مجموعه‌های مطرح در این ژانر می‌توانیم Total War و Men of War را نام ببریم. بازی Desperados 3 که چندی پیش منتشر شد و نمرات خیلی خوبی هم گرفت، در همین سبک طبقه‌بندی می‌شود.

بازی Gears Tactics در سبک تاکتیک‌های نوبتی طبقه‌بندی می‌شود.

یکی دیگر از زیرسبک‌های ژانر استراتژی با نام 4X شناخته می‌شود. دلیل این نام‌گذاری، وجود چهار ویژگی برجسته در بازی‌های این سبک است: جستجو و اکتشاف (EXplore)، توسعه دادن (EXpand)، بهره‌برداری (EXploit) و نابودی (EXterminate). این ویژگی‌ها در واقع چهار مرحله‌ اصلی در بازی‌های این سبک هستند. در مرحله‌ جستجو بازیکن‌ها برای کشف سرزمین‌های جدید، واحدهای خود را به نواحی اطراف می‌فرستند؛ پس از آن (مرحله‌ی توسعه) قلمرو خود را ایجاد می‌کنند و آن را گسترش می‌دهند؛ مرحله‌ بهره‌برداری زمانی است که بازیکن‌ها از منابع موجود استفاده کرده و در مرحله‌ نابودی نیز به دشمنان خود حمله‌‌ می‌کنند. بازی‌های ژانر 4X دارای گیم‌پلی عمیق و پیچیده هستند و در کنار بخش نظامی، روی توسعه‌ اقتصادی و فناوری تمرکز دارند. بازیکن‌ها در بازی‌ های 4X مدیریت یک امپراتوری بزرگ را به عهده می‌گیرند و باید آن را در ابعاد مختلف گسترش دهند، به همین دلیل زمان زیادی برای به پایان رساندن این بازی‌ها لازم است و این مسئله گاهی مورد انتقاد قرار می‌گیرد. معروف‌ترین مجموعه در این سبک Civilization است که اولین شماره‌ آن در سال ۱۹۹۱ منتشر شد.

دفاع از قلعه (Tower Defense) سبکی است که هدف اصلی در آن جلوگیری از رسیدن دشمنان به یک نقطه‌ خاص از نقشه، با ساختن قلعه‌ها یا برج‌هایی است که به آنها شلیک می‌کنند. معمولا هر دشمن یا قلعه دارای ویژگی‌ها مخصوص به خود است. بازیکن‌ها با کشتن دشمنان امتیاز بدست می‌آورند و سپس می‌توانند این امتیازات را برای ارتقای برج‌ها و قدرتمندتر کردن آنها خرج کنند. نحوه‌ انتخاب و مکان قرار دادن قلعه‌ها نکته‌ای است که بیش از همه در بازی‌های این سبک اهمیت دارد.

در سال‌های اخیر بازی‌های خلاقانه زیادی در سبک دفاع از قلعه ساخته شده‌اند که Plants vs. Zombies یکی از آنهاست.

توپخانه‌ای (Artillery) سبکی است که در آن تانک‌ها (یا چیزهایی شبیه تانک که قابلیت شلیک دارند) به نبرد یکدیگر می‌روند. بازی‌های توپخانه‌ای معمولا دو یا سه نفره هستند و به شکل نوبتی دنبال می‌شوند. بازی‌های اولیه‌ سبک توپخانه‌ای به صورت متنی بودند؛ یعنی بازیکن می‌توانست اعدادی را به عنوان فاصله‌ تانک‌ها، قدرت و زاویه‌ شلیک وارد کند و سپس نتیجه را نیز به صورت متن ببیند. به تدریج بازی‌های این ژانر کامل‌تر شدند و نمونه‌های گرافیکی آنها هم به بازار آمد. امروزه سبک توپخانه‌ای طرفداران زیادی ندارد، با این حال سری Worms را می‌توان موفق‌ترین مجموعه در این ژانر نامید.

بازی‌های Worms در سبک توپخانه‌ای یکی از محبوب‌ترین مجموعه‌های استراتژی هستند.

از دیگر زیرسبک‌های استراتژی می‌توانیم به میدان نبرد چندنفره آنلاین یا Multiplayer Online Battle Arena اشاره کنیم که به اختصار MOBA نامیده می‌شود. در بازی‌های MOBA بازیکن‌ها هدایت یک قهرمان یا هیرو که معمولا عضوی از یک تیم است را به دست می‌گیرند و باید با تیم حریف مبارزه کنند. هدف اصلی در بازی‌های این سبک، از بین بردن منابع و استحکامات دشمن است. البته پیروز شدن در این بازی‌ها از روش‌های مختلف، مانند کشتن تمام اعضای تیم حریف نیز حاصل می‌شود. به‌طور کلی می‌توانیم بازی‌های سبک MOBA را تلفیقی از استراتژی همزمان، نقش‌آفرینی و اکشن بنامیم. از برجسته‌ترین بازی‌های این سبک می‌توان به League of Legends (سال ۲۰۰۹)، Dota 2 (سال ۲۰۱۳) و Heroes of the Storm (سال ۲۰۱۵) اشاره کرد. بازی‌های میدان نبرد چندنفره آنلاین همواره پای ثابت مسابقات ورزشی الکترونیکی یا همان eSports هستند و هر ساله جوایز بزرگی به بازیکن‌های شرکت‌کننده در مسابقات این سبک تعلق می‌گیرد.

یکی دیگر از سبک‌هایی که باید آن را در دسته استراتژی قرار دهیم وارگیم (Wargame) است. بازی‌های این سبک روی نبردهای استراتژی یا تاکتیکی در یک نقشه بزرگ تاکید دارند. اکثر بازی‌های وارگیم دارای مضامین تاریخی (یا نزدیک به تاریخ واقعی) هستند و مبارزه کردن، پررنگ‌ترین جنبه این بازی‌ها است. در بازی‌های وارگیم معمولا از ساخت و ساز، مدیریت اقتصادی و بسیاری از المان‌های استراتژی خبری نیست و مبارزات تاکتیک‌محور حرف اول و آخر را می‌زند. بازی‌های وارگیم در گذشته محبوبیت زیادی داشتند، اما در سال‌های اخیر توجه زیادی به آنها نشده است. با این حال بازی موفق World of Tanks با الگوبرداری از همین سبک ساخته شده و طرفداران زیادی نیز به دست آورده است.

سبک استراتژی ریشه در بازی‌های رومیزی قدیمی مثل شطرنج و گو دارد. اولین بازی استراتژی کنسولی Invasion نام داشت که کاملا شبیه بازی ریسک (یک بازی استراتژی رومیزی) بود و در سال ۱۹۷۲ برای کنسول مگناوکس ادیسه منتشر شد. بازی Computer Bismarck که در سال ۱۹۸۰ به وسیله‌ کمپانی اس‌اس‌آی عرضه شد، اولین استراتژی جنگی با موضوع تاریخی بود. در سال ۱۹۸۳ بازی Reach for the Stars انتشار یافت که می‌توان آن را اولین استراتژی 4X نامید، چون در گیم‌پلی آن به مواردی مثل رشد اقتصادی، پیشرفت تکنولوژی و نبرد با دشمنان توجه شده بود. بازی Herzog Zwei (سال ۱۹۸۹) به عنوان اولین استراتژی همزمان شناخته می‌شود، اما قبل از این بازی، بازی‌هایی مثل Cytron Masters و Bokosuka Wars و The Ancient Art of War هم از المان‌های این سبک استفاده کرده بودند. در ۱۹۹۲ سه سال پس از Herzog Zwei، بازی Dune II منتشر شد و ژانر استراتژی را بیش از پیش محبوب ساخت. این بازی در واقع ژانر استراتژی هم‌زمان را نزد بازیکن‌ها رواج داد و با گیم‌پلی جذابش باعث شد تا بازی‌های این سبک موفقیت تجاری بیشتری را نسبت به بازی‌های استراتژی نوبتی تجربه کنند. جالب است بدانید سری Total War که اولین شماره‌ آن در سال ۲۰۰۰ منتشر شد، به عنوان موفق‌ترین مجموعه‌ تاریخ در سبک استراتژی شناخته می‌شود.

در این مقاله با بازی‌های سبک استراتژی و ویژگی‌های اصلی آنها آشنا شدیم و پیشینه این ژانر پرطرفدار را مرور کردیم. امیدواریم آنچه که گفته شد، به شما برای شناخت بهتر سبک استراتژی کمک کرده باشد.