نقد فیلم I, Tonya - من تونیا هستم

فیلم «من تونیا هستم» با نام اصلی I, Tonya محصول سال ۲۰۱۷ به زندگی پرفراز و نشیب تونیا هاردینگِ، اسکیت‌باز روی یخ، می‌پردازد. کارگردانی فیلم بر عهده کریگ گیلسپی (کارگردان The Finest Hour) بوده و نوشتن فیلم‌نامه به دست استیون راجرز انجام گرفته است. لازم است به پیشینه طنز استیون راجرز اشاره‌ای کنم؛ او نویسنده کمدی رمانتیک‌های محبوبی چون Stepmom و Kate & Leopold است و ایده فیلم I, Tonya بعد از دیدن مستندی ورزشی درباره اسکیت روی یخ و اشاره آن به تونیا هاردینگ، به ذهنش می‌رسد. به همین دلیل یک سری مصاحبه با تونیا و همسر سابق او جف گیلولی ترتیب می‌دهد تا داستان را از زبان آن‌ها بشنود. به گفته خود راجرز، ماجراهایی که تعریف می‌شد، با یکدیگر هم‌خوانی نداشت و همین مسئله باعث شد راجرز به ساختار کنونی فیلم I, Tonya روی بیاورد: تعدد راوی‌های غیرمعتمد.

همان‌طور که گفته شد، فیلم از چند راوی برای بیان قصه‌اش استفاده می‌کند و تصمیم‌گیری را بر عهده مخاطب نهاده است. فیلم با کادرهای مربع شکل در دکورهای فانتزی که یادآور مجله‌های مد و دکوراسیون دهه ۹۰ هستند آغاز می‌شود. از همان ظاهر گول زننده چیدمان و گریم، قرار است حالی‌مان شود که قرار نیست داستان درست و درمانی از زبان راویان بشنویم. تونیا، همسرش، مادرش و مربی اسکیتش، همه از زاویه دید خود ماجرا را تعریف می‌کنند. از همان ابتدا مخاطب متوجه می‌شود که افراد تا حدی علیه هم جریان سازی می‌کنند و می‌پذیرد که قرار نیست از واقعیت ماجرا به‌طور کامل سر دربیاورد. اما چیزی که تا مغز استخوان درک می‌کند، آزاری است که تونیا از بچگی تا بزرگ‌سالی می‌بیند. چه آسیب‌های جسمی و روانی بی‌شماری که مادرش لاوانا به او می‌رساند و چه رابطه عاشقانه‌اش با جف که به تخریب روزانه هردوشان تبدیل می‌شود. همه این‌ها باعث می‌شود تونیا بیشتر و بیشتر به اسکیت روی یخ، که تنها دارایی او است و به آن افتخار می‌کند، چنگ بیندازد.

در کنار نقش‌آفرینی درخشان مارگو رابی، السون جنی در نقش مادر تونیا، در بسیاری از سکانس‌ها، صحنه را از او می‌دزدد و ستاره استیج می‌شود. راجرزِ نویسنده عنوان کرده که نقش لاوانا، مادر تونیا را برای الیسون جنی نوشته و اغراق نیست اگر بگوییم جنی نقش را بازی نکرده بلکه لاوانا را با امضای خودش آفریده است. جنی نقش مادر آمریکایی را که پنج بار ازدواج کرده، در رستوران کار می‌کند و مدام سیگار می‌کشد به طرز عجیبی غیر کلیشه‌ای درآورده است. بالانس کردن تیپیکال و کلیشه و دور کردن آن‌ها تا حد ممکن از یکدیگر، هنری است که الیسون به زیبایی از پس آن برآمده و تمامی جوایز نقش مکمل زن را در جشنواره‌ها از آن خود کرده است. نگاه سرد و خیره، بددهانی مطلق، جنون‌های آنی و آزارهای سادیستیک لاوانا در کنار این حقیقت که او تمامی دست مزد خود را خرج کلاس‌های تونیا می‌کرد و در تمامی مسابقاتش شرکت می‌کرد، ملغمه‌ای از خوبی و بدی، حسرت آرزوهای ازدست‌رفته و امید به بازیافتن آن‌ها در تونیا است که جمع کردن آن‌ها در تعدادی دیالوگ و سکانس، هنرمندی محضی است که الیسون جنی به زیبایی از پس آن برآمده است.

فیلم «من تونیا هستم» پر از ظریف نویسی در دیالوگ و اشارات مخفی در آن‌ها است. یکی از سکانس‌های موردعلاقه‌ام در فیلم، در کودکی تونیا می‌گذرد. مربی اسکیت تونیا که مانند ملکه یخی باشکوه، بلند، زیبا و پوشیده در کت پوستی خود است و در برابر فحش‌ها و توهین‌های لاوانا فقط لبخند می‌زند، از او می‌خواهد که کت پوستی برای تونیا مهیا کند. در صحنه بعدی پدر تونیا در حال کندن پوست خرگوش است و تونیا برای مخاطب تعریف می‌کند که من اگر چیزی را می‌خواستم، ناچار بودم به روش خودم به دستش بیاورم و صحنه بعد تونیای کوچک را می‌بینیم که کت پوستی خرگوش به تن، با تمسخر بچه‌های دیگر بدرقه می‌شود و به آن‌ها توجهی نمی‌کند. اینجا بود که به‌شدت با تونیا همدردی کردم. دختربچه‌ای که روزانه مورد تهاجم اطرافیان و کتک‌های مادر قرار می‌گرفت و همچنان با پشتکار آرزویش را در محیطی دنبال می‌کرد که از آن‌ها انتظار داشت اسکیت را کلاسیک و با لباس‌های پر زرق و برق و کت‌های پوستی اجرا کنند.

صحنه‌های طنز فیلم نیز بسیار باکیفیت از آب درآمده‌اند و در بسیاری از سکانس‌ها یادآور شوخی‌های گرگ وال‌استریت و فیلم‌های مارتین مک دانا بودند. مخاطب با آن درجه از طنزی روبه‌رو می‌شود که نمی‌داند از شدت احمق بودن کاراکترها از خنده روده‌بر شود یا به حال آن‌ها تأسف بخورد. به‌یادماندنی‌ترین صحنه آن برای من، دعوای جف با دوستش شان است که با دست گلی که آب داده، مشکلاتی برای جف و تونیا ایجاد می‌کند. جف به سراغ شان می‌رود تا به حسابش برسد اما شان در کمال جدیت و اعتمادبه‌نفس، چنان حماقتش را هوشمندانه عنوان می‌کند و خود را ابر مافیای آمریکا می‌داند که خون جف را به جوش می‌آورد و منجر به خودزنی او می‌شود. این صحنه بینهایت خنده‌دار هم تراز با صحنه‌ای از گرگ وال‌استریت قرار می‌گیرد که جردن (دی کاپریو) که تحت تأثیر قرص‌های روان‌گردان قرارگرفته سعی می‌کند به دانی (جونا هیل) حالی کند که تلفن شنود می‌شود و صحنه بینهایت خنده‌داری را رقم می‌زند. اگر به طنزهای این‌چنینی علاقه‌مند هستید، در دیدن فیلم ذره‌ای تعلل به خرج ندهید.

گذشته از مجموعه کامل بازیگران که به طرز کودکانه‌ای مایل بودم یک جایزه دسته‌جمعی به همشان بابت این به هم‌پیوستگی کم‌نظیر تعلق گیرد، ابزار به کار گرفته شده در فیلم نیز بسیار به قصه‌گویی آن کمک کرده‌اند. فیلم‌برداری در خدمت صحنه‌ها قرار گرفته و در هر سکانس بسته به موقعیت، از سکانس پلان‌ها گرفته تا کات خوردن‌های مداوم بین شخصیت‌ها برای اضافه کردن نظر یا حقیقتی، همه به‌جا و ظریف صورت گرفته است. طراحی صحنه و لباس به‌خوبی نوستالژی دهه ۹۰ آمریکایی و دوران تابلوهای نئونی، رستوران‌های متعدد غذا، قاب‌های عینک بزرگ، آرایش‌های تند و اغراق‌شده، همه با ظرافت و وسواس اجراشده‌اند تا مخاطب به خوبی به درکی از برهه زمانی اتفاقات برسد؛ زمانی که آمریکا یک‌صدا رویای آمریکایی معروفش را فریاد می‌زد و در تلاش برای نشان دادن آن به جهان بود، تونیا و امثالش به دلیل آنکه قادر به بازی کردن نقش خود به عنوان آمریکایی تعریف شده نبودند، به آنچه که می‌خواستند نمی‌رسیدند و پذیرفته نمی‌شدند.

یکی از نقاط قوت فیلم، موسیقی آن است که با بهره‌گیری از ژانرهای متعدد، از جازهای آشنا به گوش در صحنه‌های رقص تا تِرَش و بلک متال در صحنه‌های اسکیت روی یخ، از هرچه در چنته دارد استفاده می‌کند تا مخاطب را با خود همراه کند. گفته می‌شود برای نزدیک شدن هرچه بیشتر داستان به واقعیت بسیاری از موسیقی‌های انتخاب‌شده در صحنه‌های مسابقه، از آهنگ‌های منتخب شخص تونیا هاردینگ حقیقی هستند. در بسیاری از صحنه‌ها پیش می‌آمد که به خودم بیایم و بگویم تونیا دارد با بلک متال اسکیت روی یخ می‌رود! بله همین‌قدر نامشابه و زمخت. دقیقا مثل خود تونیا که وصله ناجوری در بین تمامی شرکت‌کنندگان رویایی مسابقه با آن لبخندهای سردشان و غرور بی‌حدی بود که مانع ابراز احساساتشان می‌شد. برعکس، لحظه‌ای که تونیا اولین چرخش سه‌گانه‌اش را در بیم و امید مخاطب می‌زند و به نشانه شادی دست‌های مشت شده‌اش را بالا می‌برد، آنجا بود که انگار آبِ‌ خنکی روی دل مخاطب ریخته می‌شود و تونیا یک دهن‌کجی به اندازه کل عمر پردرد و رنجش به جامعه آمریکا می‌کند.

این بخش از مقاله، انتهای فیلم را لو می‌دهد:

در جایی از فیلم مربی تونیا می‌گوید: او مانند آمریکا بود. یا عاشق او بودند یا دوستش نداشتند. به گمانم پرونده این فیلم هم با همین جمله بسته می‌شود. عده‌ای یا عاشق این فیلم می‌شوند یا آن را فاقد المانی حقیقی لازم و اغراق‌شده در نشان دادن طنز و خشونت می‌دانند. من با دسته اول موافق هستم و تا حدی معتقدم که در فصل جوایز در حق فیلم، انصاف به خرج داده نشده است. فیلم از انسجام بی‌نظیری برخوردار بود، به خصوص در شیفت دادن مداوم بین راویان، بالانس کردن طنز، خشونت و بار عاطفی داستان و توانسته هرج و مرج زندگی تونیا را بدون قضاوت خاصی، به خوبی نشان دهد. فیلم‌هایی مثل «من تونیا هستم» یا گرگ وال استریت، اسطوره‌های بدنام آمریکایی را عریان به نمایش می‌گذراند. افرادی که قبلاً وصله ناجور بودند و امروزه بنا به شجاعت و تا حدی گستاخی‌شان به یاغی معروف شده‌اند.