نقد فیلم Siberia - سیبری

ولی هر چه‌قدر که رابطه‌ی کاتیا و لوکاس کم‌وبیش پرداخت صحیحی را تجربه می‌کند و مدام بیشتر از قبل با احساس مخاطب ارتباط می‌گیرد و هر چه قدر که رابطه‌ی لوکاس با دیگران هم بر مبنای واکنش‌های کثیف، منطقی یا مهربانانه‌شان به علاقه‌ی جریان‌یافته در بین او و کاتیا معقول به نظر می‌رسد، خودِ شخصیت‌ها همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره کردم، دیواره‌های تختی از تعاریف‌شان هستند. طوری که همیشه می‌شود آن‌ها را با چسباندن صفت‌هایی به پیشانی‌شان توصیف کرد و همه‌چیز درباره‌ی این افراد، یا در حد تعاریف ابتداییِ انجام‌شده باقی می‌ماند یا به شکل کاملا ناگهانی و تقریبا خالی از منطق، تغییر می‌کند. همین هم باعث می‌شود که برعکس اتمسفر سرد و قدرتمند و رابطه‌های قابل لمس کاراکترها با یکدیگر که بر شدت واقع‌گرایی قصه می‌افزایند، شخصیت‌پردازی در دنیای Siberia طوری باشد که بیننده ترجیح بدهد هرگز به آن توجهی نکند و صد البته بازیگران اثر هم هرگز مجبور به فشار آوردن به خودشان نشوند و همواره صرفا نیازمند حفظِ مثلا سه حالت مشخص روی صورت‌شان باشند.

در عین حال، درجا زدن قصه در زمان‌هایی طولانی و سرعتِ تنظیم‌نشده‌ای که فیلم برای حرکت در بین رخدادهای مهم داستان دارد، یکی از بدترین ویژگی‌های ساخته‌ی متئو راس به نظر می‌رسد. مسئله‌ای که باعث می‌شود مثلا چهل دقیقه از فیلم را در منطقه‌ای متفاوت با مکانی که اصلی‌ترین قسمت‌های داستان باید در آن‌جا اتفاق بیوفتند بگذرانید و بعد وقتی دوباره کارگردان حوصله‌اش را داشت، سراغ ادامه‌ی قصه در همان مکان اصلی بروید. «سیبری»، به قدری روایت گسسته و پاره‌پاره‌ای دارد که پربیراه نگفته‌ام اگر بگویم هنگام نگاه انداختن به چگونگی پیشرفت داستان و حرکت آن در بخش‌های مختلف، هیچ منطقی را نمی‌بینید. فیلم‌ساز برای راحتی خودش حتی در زمانی که شخصیت اصلی باید مدام در تب‌وتاب باشد و از شدت ترس به دیوانگی برسد، وی را کاملا معقول و به دور از هرگونه ناراحتی نشان می‌دهد. انگار که شما هم باید بدانید که نه فعلا خبری نیست و نوبت دوباره روایت کردن بخش‌های تاریک قصه، هنوز نرسیده است! خلاصه‌ی داستان فیلم این است که لوکاس، باید یکی از دوستانش در روسیه را پیدا کند و با گرفتن الماس‌هایی گران‌قیمت از او، آن‌ها را به یک خلافکار/ثروتمند روسی، بفروشد و روایت داستان در زمانی آغاز می‌شود که وی به روسیه رسیده ولی دوستش را پیدا نکرده است. همین هم باعث می‌شود که از خریدار تنها دو روز وقت بگیرد، تا او و اجناس لازم را پیدا کند. حالا باید اوج خلاقیت فیلم‌ساز را ببینید. لوکاس با پرواز به منطقه‌ای از روسیه که انتظار پیدا کردنِ برادر دوستش در آن‌جا را دارد می‌رود. سپس وقتی به آن‌جا می‌رسد، متوجه می‌شود که برادرِ پیوتر (همان دوستش) هم از او خبری ندارد و از آن‌جایی که به دلیل نامساعد بودن هوا پروازها هم کنسل شده‌اند، باید دو روز در همین‌جا وقت بگذارند و چه فرصتی بهتر از این برای کیانو ریوز که رابطه‌ی عاشقانه‌اش با کاتیا را پی‌ریزی کند!

با فاکتور گرفتن از اندک‌لحظاتی مانند سفر شخصیت‌ها به جنگل برای شکار خرس که کارگردان درون‌شان با منطق روایت تصویری‌اش را می‌سازد، «سیبری» همیشه در فیلم‌برداری، میزانسن و دکوپاژ، در حد و اندازه‌ی سطحی‌ترین استانداردهای ممکن باقی می‌ماند. تمام کاری که فیلم برای نشان دادن لوکیشن‌هایش به سرانجام رسانده، تکیه کردن بر فضاسازی‌های انجام‌شده توسط قصه و لحظات سرد آن است و نقش‌آفرینی و چهره‌ی بی‌روح اکثر بازیگران و به خصوص کیانو ریوز که انگار خودش برای هیچ‌کدام از اتفاقات فیلم هیچ ارزشی قائل نیست هم یقینا دردی از فیلم دوا نمی‌کند. ریوز در فیلم به قدری بی‌هیجان و کم‌احساس بازی می‌کند که تقریبا هیچ واکنش خاصی را در صورتش پیدا نمی‌کنید. چه در زمانی که خطر کاتیا را تهدید می‌کند، چه در زمانی که وادار به رویارویی واقع‌گرایانه با یک گروه از افراد آدم‌کش می‌شود، چه وقتی قرار است نهایت عشقش به کاتیا را ابراز کند، همیشه و همیشه چهره‌ی او انگار یک پرتره‌ی تخت، بی‌احساس و بدون تغییر است. و وقتی خود شخصیت اصلی داستان طوری جلوه می‌کند که انگار هیچ‌چیزی از رخدادهای این فیلم برایش مهم نیست، دیگر چرا ماجراها باید برای مخاطب مهم باشند؟ چون شاید در فیلم‌های اکشن و پرهیجانی مانند «جان ویک» که هنگام پیش‌روی داستان‌گویی‌های‌شان همه‌ی ما دل‌مان دیدن یک ابرقهرمانِ اسلحه به دست خفن و عصبانی با چهره‌ای تغییرناپذیر را می‌خواهد این اجرای ریوز جواب بدهد، ولی در چنین دنیایی که مثلا باید با داستانی واقع‌گرایانه روبه‌رو باشیم، نه!

این را در همان آغاز کار هم گفتم که برای عاشقان اتمسفرهای سرد و تلخ و آزاردهنده، «سیبری» با همه‌ی ضعف‌ها و قدرت‌هایش به سبب ارائه‌ی یک اتمسفر خفه‌کننده، تجربه‌ای ارزشمند خواهد بود. ولی نمی‌شود فراموش کرد که اجراهای حاضر در فیلم یا عادی، یا نزدیک به فاجعه یا خود فاجعه هستند. نمی‌شود فراموش کرد که فیلم‌ساز بعضی مواقع مانند کودکی نابلد، خواسته یا ناخواسته نژادپرستانه داستان می‌گوید و به فرهنگ مردم کشور روسیه توهین می‌کند. نمی‌شود فراموش کرد که تدوین، فیلم‌برداری و کارگردانی در دنیای Siberia صرفا یک‌مشت اسم و چیزهایی عادی هستند که از شدت بی‌تاثیری‌شان مخاطب حتی به یادشان هم نمی‌افتد و نمی‌شود فراموش کرد که فیلم در پرداختِ روابط حاضر مابین شخصیت‌ها قوی است، ولی هم در شخصیت‌پردازی افتضاح جلوه می‌کند و هم از همان ثانیه‌های آغازین سومین پرده‌ی روایتش می‌توان پایان‌بندی‌اش را به درستی حدس زد. «سیبری» فیلمی یخ‌زده در لوکیشن‌هایی یخ‌زده است که برای مخاطبان هدفش قدرتمندانه و بدون ترس از اشکالات انکارناپذیرش سرگرمی می‌سازد ولی پس از به پایان رسیدن آن، یک نگاه به عقب کافی است تا مطمئن شوید پس از یک بار تماشا کردنش باید آن را برای همیشه زیر برف‌هایی عمیق، دفن کرد.