نقد انیمه Mirai - آینده

در شلوغیِ روایت‌های سینمایی متعددی که می‌خواهند ادای یکدیگر را دربیاورند یا در پایه‌ای‌ترین حالت خود، بدون توجه به هرگونه خلاقیت، صرفا پیرو تعداد زیادی از قوانین کلاسیک داستان‌گویی عامه‌پسند در سینمای هالیوود هستند، تماشای انیمههایی مثل Mirai، در عین کم‌نقص نبودن آن‌ها، برای خیلی‌ها شیرین است. به این دلیل که حداقل تجربه‌ای تازه و متفاوت‌تر را در فرمی قابل قبول تقدیم‌تان می‌کند و موقع پیشنهاد دادنش به دیگران، به‌جای اشاره به نام چند اثر شناخته‌شده‌ی دیگر، می‌توان درباره‌ی خودِ خودِ خودش صحبت کرد. Mirai نه داستان پیچیده‌ای دارد و نه از پس همراه کردنِ حجم قابل توجهی از مخاطبان عام برمی‌آید و حتی از نظر نحوه‌ی داستان‌گویی، بیشتر شبیهِ فیلم کوتاه ایده‌محوری است که بزرگی ایده و نحوه‌ی پرداخت کارگردان به آن، از دلش اثری نود دقیقه‌ای را بیرون می‌آورد.

تمام قصه‌ی Mirai، به درگیری‌ها و آشفتگی‌های ذهنی و آشنای پسربچه‌ای کوچک گره خورده است؛ کودکی که به سرعت در دل وضعیت نه‌چندان فوق‌العاده‌ی خانواده‌اش و حسادت به خواهر چندماهه‌ی خود، غرق می‌شود

علاوه‌بر اشاره به وجود افتتاحیه‌ای نسبتا طولانی در آغاز فیلم که زمان درگیر شدنِ حقیقیِ بیننده با آن را به تعویق می‌اندازد و اصولا جایی در ساخته‌ای تقریبا یک ساعت‌و‌نیمه ندارد، پیش از صحبت درباره‌ی نقاط قوت Mirai، باید به این پرداخت که اثر مورد بحث، از هیچ‌گونه خط داستانی بلندی بهره نبرده است. یعنی فیلم‌ساز حتی موفق نشده است که برای کاراکتر اصلی، یک هدف ذهنیِ قابل درک برای عموم تماشاگران تعیین کند و بعد او را به سراغ چالش‌هایی متناسب با خودش بفرستد که فائق آمدن بر آن‌ها، وی را مدام به سمت کسب هدف مورد بحث، سوق می‌دهند. به همین خاطر قصه‌ی پسرک بیشتر از آن که شبیه به ماجرایی بلند و تشکیل‌شده از رخدادهای گوناگون باشد، از حس‌وحالی مستندگونه بهره می‌برد که در آن نباید اتفاقات را به‌عنوان تشکیل‌دهندگان داستانی بزرگ‌تر شناخت و باید تنها در لحظه، به مفهوم و عمق نهفته در پس آن‌ها فکر کرد. مفهومی که البته در سکانس‌های پایانی، با پرداخت‌های نهایی کارگردان به آن به اوج خودش می‌رسد و Mirai را در نگاه تماشاگری که با آغوش باز به سراغ تجربه‌های جدید می‌رود، به‌عنوان قصه‌ای درباره‌ی رستگاری پسربچه‌ای چندساله، معرفی می‌کند. پسربچه‌ای که واقعیت را بیش از اندازه تلخ می‌بیند و با اینکه ابدا زندگی و شرایط خانوادگی فاجعه‌باری ندارد، برای درک انسان‌ها به سفر به گذشته و آینده و آشنایی با نسخه‌هایی متفاوت از اطرافیانش احتیاج پیدا کرده است. پسربچه‌ای که مشکلات درونی‌اش همچون حسادت، تنفرورزی و میل به قضاوت نادرست درباره‌ی آدم‌ها، حل‌ناشدنی به نظر می‌آیند و فقط با ظاهر شدن دنیا در چشمان او از زاویه‌ای متفاوت، زندگی مجددا برایش هیجان‌انگیز و ارزشمند، جلوه می‌کند. هرچند که درنهایت سفر پسربچه آن‌قدر عمیق می‌شود و گام به گام حرف‌های لایق تحسین‌تری را تحویل‌مان می‌دهد که بالاخره بپذیریم Mirai نه روایت‌گر داستانی کودکانه، که استعاره‌ای از درک نادرست همه‌ی ما آدم‌ها نسبت به اطرافیان‌مان را تقدیم مخاطبان خویش کرده است.

اگر خانه‌ی مورد بحث معماری قابل قبول و پیچیده‌ای که بتوان برخی از نمایش‌های مورد نظر از بخش‌های گوناگونش را به آینده و این لحظه‌ی به‌خصوص انتقال داد نداشت، درون ثانیه‌های سکانس توصیف‌شده، فرار پسرک هم انقدر معنی‌دار و بامزه جلوه نمی‌کرد و شدیدا، فراموش‌شدنی از آب درمی‌آمد. حال آن که اکنون، باتوجه‌به رویارویی همزمان ما و او با اتاقی تازه از خانه که در ذهن وی به‌عنوان بخشی بیرون از محل زندگی‌اش در نظر گرفته می‌شود، همه‌چیز هم از نظر داستانی و معناسرایانه و هم از نظر نگه داشتن مخاطب پای فیلم با تصویرسازی‌های متنوع، بسیار خوب جلوه می‌کند.

در دنیای Mirai، مخاطب به‌جای شخصیت‌پردازی کاراکترها، با نمادپردازی‌هایی جهان‌شمول، مواجه می‌شود. در حقیقت داستان‌گویی انیمه دائما به شکلی پیش می‌رود که وقتی آن را به پایان می‌رسانیم، ممکن است نام هیچ‌یک از کاراکترهایش به جز خود «میرای» که اسمش روی خود فیلم هم قرار گرفته است، به یاد نیاوریم. چرا که واقعا پدربزرگ، مادربزرگ، پسربچه و پدر و مادر حاضر در این قصه، بیشتر از انسان‌هایی به‌خصوص و خلق‌شده توسط مامورو هوسودا (کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس Mirai)، نماینده‌ی اکثر پدربزرگ‌ها، مادربزرگ‌ها، پسربچه‌ها و والدین حاضر در جهان خودمان هستند. آن‌ها رفتارهایی واقع‌گرایانه و دغدغه‌هایی باورپذیر دارند، هیچ‌وقت از نظر شخصیتی، از خودشان ویژگی متمایزکننده و مطلقا جذابی را بروز نمی‌دهند و این روابط‌شان با یکدیگر است که Mirai را تماشایی می‌کند.

چون شاید ما این مادرِ شاغل و پردغدغه‌ی حاضر در داستان هوسودا را نشناسیم، ولی تلاش بی‌وقفه‌ی ذاتِ مادر برای تربیت فرزندش را درک می‌کنیم. شاید پسربچه‌ی داستان هرگز برای‌مان حکم کاراکتری ویژه را پیدا نکند، اما در تمامی لحظات می‌شود حسادت او به گرفته شدن جایگاهش توسط شخصی دیگر را فهمید. به همین خاطر، عدم شخصیت‌پردازی کاراکترها به‌صورت جدی، هنگامی که کنار روایت تکه‌تکه و بیشتر معنی‌دارِ Mirai قرار می‌گیرد، بالاتر از آن که بخواهد نکته‌ای منفی باشد، تبدیل به ویژگی اثر می‌شود. هرچند که بهره بردن کارگردان از طنزپردازی‌های اغراق‌آمیز متعلق به دنیای انیمیشنهای ژاپنی، کاری می‌کند که اگر ایده‌ی مرتبط با بازی با زمان «میرای» هم مطلقا جذب‌تان نکرد، لحظات خنده‌دار و بامزه، گاه و بی‌گاه به دادتان برسند و همراه‌با صحنه‌های احساسی لحظه‌ای و خالی از تعلیق همچون سکانس تلاش پسرک برای دوچرخه‌سواری، جلوی سر رفتن حوصله‌تان را بگیرند.

(از این‌جا به بعد مقاله، بخش‌هایی از داستان انیمه را اسپویل می‌کند)

«میرای» بالاتر از اشارات کوتاهش به برخی از حقایق دنیای دور و اطراف‌مان مانند تحمیل شدنِ نه‌چندان تلخِ و بیشتر شیرینِ عقاید و سنت‌ها به شکلی غلط یا درست به انسان‌ها از همان زمان تولد، که خودش را در تلاش بی‌وقفه‌ی نسخه‌ی نوجوان دخترک برای پنهان کردن عروسک‌ها (اشیائی که مطابق سنت‌های به تصویر کشیده‌شده در داستان، بعد از قرار گرفتن‌شان در مقابل دختربچه، به ازای هر روز اضافه‌ای که وارد جعبه‌شان نشوند، یک سال ازدواج او را به عقب می‌اندازند) درون جعبه به نمایش می‌گذارد، درباره‌ی خانواده و هویت انسان است.

کارگردان با قصه‌اش می‌گوید که گذشته و آینده‌ی انسان‌ها، بخشی از هویتِ فعلی آن‌ها را نیز تشکیل می‌دهد

درباره‌ی ما که بیشتر از حد فهم‌مان به یکدیگر احتیاج داریم و اگر قرار بر زندگیِ تک به تک‌مان به‌صورت جداگانه باشد، همگی باید دیر یا زود، سوارِ قطار تنهایی بشویم. اما وقتی که پسرک میرای را به‌عنوان خواهرش می‌شناسد و خود را به‌عنوان برادر این دخترِ تازه از راه رسیده معرفی می‌کند، دنیا هم برای او هویتی جدی قائل می‌شود. انگار به دنیا آمدن میرای، فقط او را به جهان نیافزوده است و سبب می‌شود که همه‌ی اعضای خانواده‌اش نیز، هویت‌های لایق اعتناتری داشته باشند. تولد یک نوزاد در نگاه هوسودا، فقط مرتبط با خودش نیست بلکه نقش ما و جایگاه ما در دنیا را نیز پررنگ‌تر می‌کند. چون فرزندی جدید، بعضی‌ها را به پدربزرگِ خود، بعضی‌ها را به مادربزرگ خود، بعضی‌ها را به والدین خود و بعضی‌ها را به برادر، خواهر، خاله، عمو، عمه و دایی خود تبدیل می‌کند. مثل میرای که به زندگی این آدم‌ها می‌آید و اجازه می‌دهد که تک‌تک‌شان، از لقبی جدید بهره ببرند و مثل پسرک که تا پیش‌تر فقط خود را فرزند و پدر و مادرش می‌دانست و اکنون، برادر میرای هم محسوب می‌شود.

حتی اگر وجود چنین عقیده‌ای باعث شود که Mirai را بیش از حد امیدوارکننده و نالایق برای پذیرش در نظر بگیرید، هوسودا فکرش را کرده است و باعث می‌شود از قضاوت زودهنگام خودتان، به ستوه بیایید. چون در دنیای فیلم، افسانه‌ای وجود دارد که می‌گوید مادربزرگ شخصیت اصلی قصه، سال‌ها قبل با پدربزرگش مسابقه‌ی دو گذاشت و شرط ازدواجش را هم روی برنده شدن پدربزرگ در این مسابقه، بنا ساخت.

بااین‌حال، بسیاری از اطرافیان این ماجرا را دروغین و بی‌ارزش خطاب می‌کنند. چون می‌گویند پای پدربزرگ در جوانی و در دل جنگ جراحتی جدی را به خود دید که باعث می‌شد او نتواند هیچ‌کس را در مسابقه‌ی دو ببرد. اما موقع سفر میرای و برادرش به گذشته، ما اصل مسابقه را می‌بینیم. جایی که نسخه‌ی جوان مادربزرگ، در اواسط مسیر می‌ایستد تا هرگونه که هست، همسر آینده‌اش را به پیروزی برساند. پس افسانه (نگاه امیدوارکننده‌ی فیلم)، حقیقت دارد. صرفا همه‌ی آدم‌ها (مخاطبان) به اندازه‌ی کافی، آن را به شکل دقیق، زیر ذره‌بین نگرفته بودند.