نقد سریال Mr. Robot؛ قسمت چهارم، فصل چهارم

اُلیویا لنگ، نویسنده «شهر تنهایی»، کتابش را این‌گونه آغاز می‌کند: تصور کنید شب‌هنگام پشت پنجره‌ای در طبقه‌ی ششم یا هفدهم یا چهل و سومِ یک ساختمان ایستاده‌اید. شهر خودش را در ظاهرِ مجموعه‌ای سلول نمایان می‌کند، صدها هزار پنجره، برخی تاریک و برخی غرق در نورِ سبز یا سفید یا طلایی. داخلشان، غریبه‌ها شنا می‌کنند، به کارهای ساعت‌های شخصی‌شان می‌رسند. می‌توانید آن‌ها را ببینید، اما نمی‌توانید لمسشان کنید. این پدیده‌ی رایجِ شهرنشینان که ترکیبی از جدایی و در معرضِ دید بودن است و هرشب در تمام شهرهای دنیا اتفاق می‌افتد، به ستونِ فقرات حتی اجتماعی‌ترین آدم‌ها هم رعشه می‌اندازد. آدم هر جایی می‌تواند تنها باشد، اما تنهایی ناشی از زندگی در شهر، در محاصره‌ی میلیون‌ها آدم، طعمِ به‌خصوصِ خودش را دارد. عده‌ای ممکن است تصور کنند حسِ تنهایی در تضاد با زندگی شهری، در تضاد با حضورِ پُرجمعیتِ انسان‌های دیگر قرار می‌گیرد، اما مجاورتِ فیزیکی به‌تنهایی برای برطرف کردنِ حسِ انزوای درونی انسان کافی نیست. امکان دارد و حتی آسان است که انسان با وجود زندگی کردنِ با دیگران، درونِ خودش متروک و دورافتاده احساس شود. شهرها می‌توانند جاهای متروکه‌ای باشند و وقتی به این اعتراف می‌کنیم متوجه می‌شویم که احساسِ تنهایی الزاما نه از انزوای فیزیکی، بلکه از غیبت یا کمبودِ ارتباط، نزدیکی، خیشاوندی سرچشمه می‌گیرد: درماندگی ناشی از عدم یافتنِ صمیمیتی که طلب می‌کنیم. همان‌طور که فرهنگِ لغات تعریف می‌کند، «ناراحتی»، نتیجه‌ی نداشتنِ همراهی دیگران است. تعجبی ندارد که این حس در شلوغی به اوجش می‌رسد؛ شلوغی اتفاقا باعث می‌شود تا متوجه شویم که چقدر آدم وجود دارد و ما با چندتا از آن‌ها هیچ ارتباطی نداریم. احساس تنهایی و تنهایی خالی، زمین تا آسمان با هم فرق می‌کنند. چیزی که در محاسبه‌ی احساس تنهایی اهمیت دارد مقدار فاصله‌ی او با انسان‌ها یا حیواناتِ دیگر نیست، بلکه اینکه او چگونه رابطه‌اش با دیگران را تجربه می‌کند است. می‌توانیم بگوییم که تمام انسان‌ها در زمینه‌ی تجربه کردنِ دنیا، تنها هستند. وقتی شما به یک سخنرانی در احاطه‌ی صدها نفرِ دیگر گوش می‌دهید، از یک نظر با کلماتی که می‌شنوید تنها هستید. شما در یک کنسرتِ بزرگ با وجود شانه به شانه ایستادن درکنارِ هزاران نفر، با ترانه‌ای که می‌شنوید تنها هستید؛ چرا که آن سخنرانی یا ترانه روی تجربه‌ی شخصی شما تاثیر می‌گذارد. البته که ما آن‌ها را با دیگران تجربه می‌کنیم، البته که ما واکنش دیگران را پردازش می‌کنیم و با کلماتِ خودمان ارتباط برقرار می‌کنیم، ما احساساتِ ناشی از تجربه‌مان از سخنرانی یا کنسرت را با حرکاتِ دست یا رفتارمان نشان می‌دهیم، اما تجربه‌مان همیشه شاملِ عنصری خصوصی می‌شود که نمی‌توان آن را کاملا با دیگران به اشتراک گذاشت.

یک ضرب‌المثلِ آفریقایی است که می‌گوید: «اگر می‌خوای سریع بروی، تنها برو. اگر می‌خواهی به‌جای دوری بروی، گروهی برو». فکر کنم عصاره‌ی کلِ فصلِ آخرِ «مستر رُبات» (Mr Robot) و در سطحی وسیع‌تر، کلِ سریال در این ضرب‌المثل خلاصه شده است. احتمالا تک‌تک‌مان دلیلِ منحصربه‌فردِ خودمان را برای ارتباط برقرار کردن با «مستر رُبات» در روزهای اول و همراهی با آن تا این لحظه داریم که هیچکدامشان باتوجه‌به اینکه کارش را با موفقیت برای رساندنِ تمامی‌مان به این نقطه انجام داده بهتر یا بدتر از دیگری نیست. اما شخصا چیزی که در روزهای اول، مهرِ این سریال را به دلم انداخت، حسِ تنهایی کمرشکنی که در آن جریان داشت بود. عجیب نیست. بالاخره «مستر رُبات» به‌عنوانِ سریالی که «راننده تاکسی» و «فایت کلاب»، دوتا از بزرگ‌ترین منابعِ الهامش بودند، شاگردِ دوتا از بزرگ‌ترین تصویرگری‌های سینما در بابِ تنهایی است. الیوت آلدرسون، ضدقهرمانِ تنهای نسلِ آدم‌های تنهایی بود که می‌خواست با روشن کردنِ فیتیله‌‌ی دینامیت‌هایی که زیرِ اقتصاد دنیا کار گذاشته بود فریاد بزند که ما نامرئی نیستیم؛ که ما هم وجود داریم. اما نکته این است که احتمالا وقتی الیوت/مستر رُبات تصمیم گرفتند انقلاب کنند، چیزی از این ضرب‌المثلِ آفریقایی نمی‌دانستند. اف‌سوسایتی می‌خواست دنیا را در یک چشم به هم زدن از این‌رو به آن‌رو کند. آن‌ها با رهبری آدمِ تنهایی که حتی تا بعد از انقلابش، خودش و انگیزه‌هایش را هم نمی‌شناخت می‌خواستند به سرعت به هدفشان برسند. همین‌طور هم شد. معلوم شد دنیا برای فروپاشی روی سرِ ساکنانش فقط به فشردن یک کلیدِ اینتر وابسته بود. اما اهدافِ اصلی اف‌سوسایتی که در بالای کوه اُلمپ زندگی می‌کردند، حتی این زلزله‌ی چند ده ریشتری را احساس هم نکردند. اف‌سوسایتی خیلی سریع به هدفش رسید، اما سرعتشان به‌دلیلِ تنهایی‌شان، عکسِ نتیجه‌ی دلخواه‌شان را در پی داشت و تنهاترشان کرد. بنابراین از آن لحظه می‌دانستیم که چیزی که اف‌سوسایتی در سر می‌پروراند، چیزی نبود که بتوان سرسری به آن رسید، بلکه «جای دوری» بود که به یک گروهِ واقعی نیاز داشت. گروهی که فقط دور هم برای کُد زدن جمع نمی‌شود، بلکه صمیمیتشان احساسِ تنهایی‌شان را خنثی می‌کند و آن‌ها را به یک کلِ واحد تبدیل می‌کند. از همین رو، اگر فصلِ دوم به دست‌وپنجه نرم کردنِ کاراکترها، به‌ویژه الیوت، با مواجه شدن با عواقبِ هولناکِ تنهایی‌شان اختصاص داشت، فصل سوم درباره‌ی سوءاستفاده‌ی آنتاگونیست‌ها از تنهایی کاراکترها و درماندگی‌شان، برای هرچه محکم‌تر فرود آوردن چکششان بر سرشان بود، برای له کردنِ انگشتانشان درحالی‌که از لبه‌ی پرتگاه آویزان بودند بود. با این وجود، فصل سوم در حالی کاراکترها را در موقعیتی بدتر نسبت به چیزی که فصل را شروع کرده بودند رها کرد که کورسوی امیدی برای آن‌ها باقی گذاشت؛ الیوت و مستر رُبات بالاخره با یکدیگر آشتی کردند. پیروز شدنِ الیوت بر مستر رُبات نه ازطریقِ حذف کردن، نابود کردن یا سلطه یافتن بر دومین شخصیتش، بلکه ازطریقِ خودشناسی الیوت و ارتباط برقرار کردنِ او با بخشِ سرکوب‌شده‌ای از روانش اتفاق افتاد.

حالا دیگر راه فراری نیست. دیگر هیچ فرصتی برای جاخالی دادن نیست. هیچ فضایی برای بهانه آوردن وجود ندارد. حالا سرنوشتِ آن‌ها به تصمیمشان در این نقطه بستگی دارد. حالا این الیوت است که باید به‌جای فرار کردن از دست‌هایی که برای لمس کردنش به سمتش دراز می‌شوند، به‌جای گرفتنِ دست‌هایی که دیگران برای ارتباط برقرار کردن به سمتش دراز می‌کنند، خودش دستش را برای بیرون کشیدنِ یک تنهای دیگر از تنهایی‌اش دراز کند. اما باتوجه‌به اتفاقی که در این اپیزود برای تایرل ولیک می‌افتد، نمی‌توان صحبت کردن درباره‌ی محتوای این اپیزود را بدون اشاره کردن به یکی از بخش‌های سریال که همیشه مثل یک فلشِ رنگارنگِ چشمک‌زن در تاریکی، نظرِ آدم را به خود جلب می‌کند شروع نکرد. و آن چیز خودِ شخصیتِ تایرل ولیک است. گرچه هنوز این فرصت وجود دارد که کارِ «مستر رُبات» با تایرل ولیک تمام نشده باشد، ولی بعد از چهار فصل، بالاخره این اپیزود فرصتِ مناسبی برای اعلامِ چیزی که همیشه در پسِ ذهنم اذیتم می‌کرد است: تایرل ولیک هیچ‌وقت به کاراکترِ چفت و بست‌داری در مقایسه با دیگر کاراکترهای سریال تبدیل نشد؛ هیچ‌وقت به کاراکتری که بتوانم با خیال راحت بگویم که حق مطلب درباره‌ی او ادا شد تبدیل نشد؛ یعنی اگر بخواهم از این به بعد یک لغزشِ واضح از این سریال نام ببرم، احتمالا نحوه‌ی رفتارِ سریال با این کاراکتر، اولین چیزی خواهد بود که به ذهنم خواهد رسید. تایرل ولیک که در فصلِ اول به‌عنوانِ کاراکترِ «پاتریک بیتمن»‌گونه‌ای معرفی شد که رفتارِ روانی‌ و خودشیفته و غیرقابل‌پیش‌بینی‌اش در تضاد با شخصیتِ انزواطلبِ الیوت قرار می‌گرفت، شخصیتِ نیمه‌مهمی در فصل اول بود. اما نقشِ تایرل ولیک از فصلِ دوم به بعد، به‌جای اینکه پُررنگ‌تر شود، کمرنگ‌تر شد. در این مدت، تایرل اکثرِ زمانش را در پس‌زمینه سپری کرده و فقط زمانی‌که داستان به او نیاز پیدا می‌کند در کانونِ توجه قرار می‌گیرد. گرچه رازِ غیبتِ تایرل در فصلِ دوم یکی از چیزهایی بود که الیوت را در آن فصل به جلو هُل می‌داد و فضای اسرارآمیزِ آن فصل را تولید می‌کرد، اما او در طولِ اکثرِ زمان فصل دوم در حالی غایب بود که در فصل سوم در حالی بازگشت که به‌عنوانِ عروسکِ خیمه‌شب‌بازی ارتش تاریکی، باید متلاشی شدنِ خانواده‌اش را از بیرون از میدانِ داستانِ اصلی نظاره می‌کرد. به نظر می‌رسد که تایرل قربانی مشکلی شد که هر از گاهی گریبان‌گیرِ برخی شخصیت‌ها در دنیای سریال‌سازی می‌شود: وقتی که اعضای گروه کاراکترهای سریال به مرور آن‌قدر بزرگ‌تر می‌شود و آن‌ها آن‌قدر مهم‌تر از آب در می‌آیند که شخصیتی مثل تایرل ممکن است نادیده گرفته شود. «مستر رُبات» برای اینکه بتواند به دارلین، آنجلا، پرایس، دام و رُز سفید برسد، مجبور بود که حداقل یک نفر را قربانی کند و قرعه به نام تایرل افتاد. باید تاکید کنم که تایرل هیچ‌وقت به کاراکتری که کمبودِ حضورش، آسیبِ جبران‌ناپذیری به سریال بزند تبدیل نشد؛ حرف‌هایی که دارم اینجا می‌زنم بیش از اینکه گله و شکایت از سریال باشد، افسوس خوردن از به پایان رسیدنِ کار کاراکتری که به نهایتِ پتانسیلش دست پیدا نکرد است.

درواقع دارلین بهتر از دیگر کاراکترها، درگیری مشترکشان در شب کریسمس را به تصویر می‌کشد. او شب‌اش را با یک مونولوگ طولانی شروع می‌کند؛ دارلین به‌طرز آتشین و خروشانی هر چیزی که از دهانش در می‌آید را از پشت تلفن نثارِ الیوت می‌کند، اما از فرستادنِ پیامِ صوتی‌اش منصرف می‌شود و با وجود عصبانیتش سعی می‌کند به‌دنبالِ برادرِ عوضی‌اش که در این شرایط، ناگهان غیبش زده بگردد. مونولوگِ دارلین از اهمیت زیادی برخوردار است. از آنجایی که اکثرِ زمان «مستر رُبات» از زاویه‌ی دیدِ الیوت روایت می‌شود، بیننده خیلی راحت می‌تواند چشمانش را روی رفتارهای بدِ او ببندد؛ آن‌قدر با دردِ او همذات‌پنداری کند که متوجه‌ی دردی که او به دیگران متحمل می‌شود نشود. اما این مونولوگ بهمان یادآوری می‌کند که تلاشِ الیوت برای انزواگزینی و طرد کردنِ دارلین از خودش (حتی اگر برای این کار نیتِ خوبی داشته باشد)، چقدر برای دارلین زجرآور است. دارلین در ادامه تصمیم می‌گیرد تا از مردِ مستی در لباسِ بابانوئل به اسم توبایس سوءاستفاده کرده و با رساندنِ او به در خانه‌اش، ماشینش را قرض بگیرد، ولی در بین راه به این نتیجه می‌رسد که توبایس احتمالا قصدِ خودکشی دارد. در مسیرِ توبایس تعریف می‌کند که برای بچه‌های مبتلا به سرطان نقشِ بابانوئل را بازی می‌کند و پس از آن، خودش را در الکل غرق می‌کند. چون به قولِ او: «بعضی‌هاشون خیلی کوچیکن. انگار به دنیا اومدن که بمیرن». او به دوستش جیمی اشاره می‌کند که در شرایطِ بدی قرار دارد، از همسرش یاد می‌کند که تصادف کرده و از جیبش یک بطری قرصِ ضددرد شدید بیرون می‌آورد. تمام اینها دارلین را متقاعد می‌کنند که توبایس می‌خواهد امشب خودکشی کند. هرچند، وقتی دارلین ترسش را با او در میان می‌گذارد، توبایس به‌طرز خنده‌داری می‌گوید که حالبش خوب بود؛ که منظورش از دوستش جیمی، کاراکترِ جیمی استورات در فیلمِ کریسمسی «این یک زندگی شگفت‌انگیز است» بود؛ اینکه همسرش بر اثرِ تصادف نمُرده، بلکه در هنگام تزیین نمای بیرونی خانه‌شان دچار حادثه شده است؛ اینکه قرصِ ضددرد شدیدی که در جیبش دارد برای مبارزه با افسردگی خودش نیست، بلکه تجویزِ دکتر برای دردِ همسرش است. دارلین متوجه می‌شود این توبایس نیست که دارد از هم فرو می‌پاشد. این خودش است که دارد فرو می‌پاشد و افسردگی خودش را در آدم‌های اطرافش جست‌وجو می‌کند. این توبایس نیست که به گوشِ شنوایی برای شنیدنِ درد و دل‌هایش نیاز دارد، بلکه این خودِ دارلین است که عمیقا به یک هم‌صحبت نیاز دارد. احساسِ تنهایی دارلین به‌حدی درونِ عصبانیتی که نسبت به رابطه‌اش با الیوت و مورد بدرفتاری قرار گرفتن توسط او پیچیده شده که تازه وقتی تلاشِ او برای کنترل کردنِ مشکلاتِ شخصِ دیگری ازش سلب می‌شود که او می‌تواند به رنج و صداقتی که فراسوی جسارتِ ظاهری‌اش مخفی شده دست پیدا کند. وقتی خودِ دارلین به‌طرز غیرقابل‌انکاری به خودش ثابت می‌کند که به کمک نیاز دارد دیگر نمی‌تواند برای پیچاندنِ خودش بهانه بیاورد. او جلوی خانه‌ی توبایس به خودش اعتراف می‌کند که هر چیزی که داشته را از دست داده است و تنها چیزی است که برایش باقی مانده، رابطه‌ی درب و داغانش با برادرش است که هرچه نباشد، کماکان آخرین چیزی است که او را به زندگی متصل کرده است.

الیوت این کار را با اذعان کردن به اینکه به تایرل اهمیت می‌دهد انجام می‌دهد («تو تنها کسی که می‌شناسم هستی که واقعا منو دوست داره») و تایرل هم این کار را با کمک کردن به الیوت برای هشدار دادن به خواهرش انجام می‌دهد. البته که روبه‌رو شدنِ آن‌ها با ماشینِ از جاده خارج شده‌ی سربازِ ارتشِ تاریکی، اجازه نمی‌دهد دوستی آن‌ها برای مدتِ زیادی دوام بیاورد. تایرل گلوله می‌خورد و مرگش را می‌پذیرد. این اپیزود تبدیل به رستگاری تایرل هم می‌شود. او این اپیزود را دوباره با کشتنِ شخصِ دیگری آغاز می‌کند، اما آن را در تلاش برای کمک کردن به الیوت نه برای تبدیل شدن به خدایانی که خیال‌پردازی می‌کرد، بلکه نجاتِ دادنِ دارلین به اتمام می‌رساند. او خودش را برای فراهم کردن یک فرصت دیگر برای الیوت فدا می‌کند. دوستی آن‌ها حداقل برای چند لحظه هم که شده همچون چوب کبریتی که قبل از خاکستر شدن، گُر می‌گیرد واقعی می‌شود. البته که مرگِ تایرل، نقشه‌ی رُز سفید برای غافلگیر کردنِ پرایس را هم خراب می‌کند. او در حالی می‌خواست تایرل را مدیرعاملِ ایول کورپ معرفی کند که حالا فقط چند ساعت برای یافتنِ جایگزین وقت دارد. کشمکشِ درونی دام با تنهایی‌اش اما برخلافِ خط‌ داستانی الیوت و تایرل در ذهنش جریان دارد. تنها چیزی که در شبِ کریسمس برایش باقی مانده، لپ‌تاپش و ویدیوی بازجویی دارلین است. همین که دام از ویدیوی بازجویی دارلین برای سرحال آوردنِ خودش استفاده می‌کند برای نشان دادنِ اینکه او این روزها در چه وضعیتِ دردناک و سردرگمی به سر می‌برد کافی است. وقتی او به چت‌رومِ قدیمی‌اش سر می‌زند تا با همانِ شخصِ همیشگی معاشقه کند، یک سناریوی ایده‌آل در ذهنش خیال‌پردازی می‌کند؛ در دنیای رویایی او، شخصِ ناشناسِ دلخواه‌ی آنسوی مانیتورِ کامپیوترش، زنِ دیگری از آب در می‌آید که به اندازه‌ی او احساس تنهایی می‌کند، اما چیزی که نویدِ آرامش می‌داد به همان سرعت، با حمله‌ور شدنِ مهمانِ دام به داخلِ حمامش و فرو کردنِ سر دام به زیر آب درحالی‌که نقابِ ارتش تاریکی را به‌صورت زده است، به کابوس تغییرشکل می‌دهد: «تسلیم شو... بفهم که هرگز آزاد نخواهی بود».

ناخودآگاهِ دام سعی می‌کند تا به او بگوید دست از مبارزه کردن علیه نیروهایی که کنترلش می‌کنند بکشد. یا به برده‌ی بی‌چون و چرای و صد درصدِ آن‌ها تبدیل خواهد شد یا افرادِ بیشتری بر اثرِ کوچک‌ترین مقاومتش خواهند مُرد. دام از خواب بیدار می‌شود، به صورتش آب می‌زند و با نگاهی خیره به بازتابِ خودش در آینه زُل می‌زند. او دلیلی برای بیرون کشیدنِ خودش از این گرداب پیدا کرده است. اما اینکه آیا این دلیل، پذیرشِ غم‌انگیزِ سرانجامِ مرگبارِ اجتناب‌ناپذیرش مثل تایرل ولیک یا امیدی تازه برای نجات دادن چیزی به جز خودش مثل الیوت و دارلین است معلوم نیست. در جایی از این اپیزود، مستر رُبات طی یکی از همان مونولوگ‌های تامل‌برانگیزش که به پای ثابتِ این فصل تبدیل شده می‌گوید: «به نظر می‌رسه وقتی دنبال چیزی که گم شده می‌گردیم به خودمون فکر می‌کنیم، ولی هیچ‌وقت زیاد به اون چیزی که گم شده فکر نمی‌کنیم. هر چیزی یا هر کسی که نمیشه پیداش کرد؛ چه یه دسته کلید باشه که یه جایی جا مونده و فراموش شده، چه چند نفر وسط جنگل که بی‌هدف پرسه می‌زنن، یا یکی که درونِ خودش غیبش زده. شاید این همون چیزی باشه که اونا تموم مدت می‌خواستن؟ اینکه پیدا نشن». این هفته قهرمانان‌مان بزرگ‌ترین سلاحشان دربرابرِ رُز سفید که همدلی‌ وشناختِ درونی‌ترین انگیزه‌شان است پیدا می‌کنند؛ همدلی و شناختی که آن‌ها را در نقطه‌ی متضادِ عملیاتِ تک‌نفره‌ی رُز سفید قرار می‌دهد؛ سلاحی که شاید برای مقابله با رُز سفید کافی نباشد، اما در بدترین حالت یک روز دیگر برای مبارزه کردن بهشان فرصت می‌دهد. یا حداقل در رابطه با تایرل، این فرصت را بهشان می‌دهد تا اگر دروغین زندگی کردند، در مرگ واقعی باشند. درحالی‌که تایرل به خاطر خونریزی تلوتلو می‌خورد و ضعیف می‌شود، او با تابشِ نورِ مرموزِ آبی و بنفشی در جنگل روبه‌رو می‌شود که همان صدای ترسناکِ زوزه‌ی حیوانات از آن سرچشمه می‌گیرد؛ همان صدایی که تایرل قبلا آن را «صدای مرگ» نامیده بود. تایرل قبل از اینکه صفحه غرق در سفیدی شود، به درونِ این تابش نگاه می‌کند و چیزی را می‌بیند که ما هیچ‌وقت نمی‌بینیم. شاید همان چیزی که تمام عمرش در جستجوی آن بود. تایرل ولیک به‌عنوان شاید عجیب‌ترین، پُرجنب‌وجوش‌ترین و غیرقابل‌پیش‌بینی‌ترین کاراکترِ «مستر رُبات»، فرصت پیدا می‌کند تا آخرین دقایقِ زندگی‌اش را در لحظاتی آرام و زیبا سپری کند.