نقد فیلم Marriage Story - داستان ازدواج

چارلی و نیکول از عادت‌های بامزه یکدیگر می گویند که هر چند برخی بسیار کوچک و ظریف هستندد اما با تدوین به جا و فوق العاده جنیفر لیم (تدوین گر اکثر آثار بامباک و فیلم‌هایی چون Manchester by the Sea «منچستر درکنار دریا» و ساخته جدید نولان Tennet «تنت») و نمایش هر کدام از آن عادات بامزه و ویژگی‌های منحصر به فرد در قالب تصویر، بسیار چشمگیر و به یادماندنی می‌کنند. درعرض چند دقیقه درافتتاحیه فیلم ما به خوبی نیکول و چارلی را شناخته‌ایم و روح در تن هر کدام از زوجین با تعریف‌های دیگری دمیده می‌شود. چیزی شبیه پیمان ناگسستنی ازدواج در مسیحیت که قرار است مکمل یکدیگر باشند و یکدیگر را شاد، خوشبخت و «زنده»، البته نه در معنای عامش، نگه دارند. همین افتتاحیه جذاب می‌تواند گارانتی مناسبی باشد برای اینکه فیلم تا انتها تماشا شود. تمام شوخی‌های ریز و ظریف، شباهت زوج به هم در رقابت، شلخته بودن عجیب نیکول به عنوان یک زن و قوی بودنش در باز کردن در خیارشور (ضد آرکی تایپ) و خوش لباس بودن چارلی و توانایی غذا پختن و جمع کردن شلختگی‌های همسرش (باز هم ضد آن چه از یک مرد در ذهن داریم)، همه این‌ها به همراه موسیقی زیبا، خانه راحت و روشن، پر از متعلقات شخصی و جمعی اعضای خانواده و سورپرایزهای شیرین در سه دقیقه اتفاق می‌افتد. به علاوه مقداری از چاشنی تیزهوشی جذاب بامباک که نشان می‌دهد بسیاری از چیزهایی که ما در خودمان ضعف می‌دانیم دیگری ممکن است به عنوان نقطه قوت در ما ببیند: مثل بازوهای مردانه و قوی نیکول به عنوان یک زن، یا راحت گریه کردن چارلی در فیلم‌ها به همراه پسرش به عنوان یک مرد. و این بامباک است که نوعی از اعتماد به نفس و آرامش خیال را به مخاطب خود تزریق می‌کند. پس اگر این دو آن قدر که خودشان در روایتشان تعریف می‌کنند جفت و جورند، چرا طلاق؟ و صحنه بعد از راه می‌رسد و ما خودمان را در مطب روان شناسی پیدا می‌کنیم به همراه چارلی و نیکول و دیالوگ‌های شنیده شده را می‌بینیم که روی کاغذ نوشته شده‌اند. در حقیقت تمام چیزهای شیرینی که دیدیم و شنیدیم روی کاغذ و قالب جوهر مانده‌اند ومنتظر هستند تا بر کلام جاری شوند. اما نیکول حاضر به خواندن متن خود نیست و نوشته‌اش را دوست ندارد. شاید چون جایی در آن گفته: «چارلی همیشه برنده است و همین باعث می‌شود من حس بازنده بودن دائمی را داشته باشم.» در ادامه می‌بینیم که تحمل آن خانه روشن و دوست داشتنی که الان تیره و خفه کننده به نظر می‌رسد برای نیکول سخت می‌شود و قرار بر این می‌شود که نیکول به آخرین درخواستش برای بازی در سریالی با ته مایه اُپرای صابونی بله بگوید و با وجود مخالفت ضمنی چارلی، به همراه فرزندش راهی لس آنجلس شوند تا مگر فاصله مرهمی باشد برای آرام کردن دردی که هر دویشان را درگیر کرده است. نیکول پا به لس آنجلس می‌گذارد و آن چه تا به حال در فیلم flat و تخت به نظر می‌آمده از بین می‌رود.

در این گونه بخش‌ها از فیلم که به مسائل قضایی مربوط می‌شود، بامباک نیز سیخونک‌های ریزی می زند به سیستم تا حدی ناکارآمد قضایی آمریکا در ارتباط با حضانت کودک که در برخی صحنه‌ها در عین واقعیت خنده دارد به نظر می‌آید. در دادگاه، شاکین اصلی پرونده نشسته‌اند و کسی جز وکلایشان لب از لب باز نمی‌کند. در انتها هم آن خانم عجیب و غریب برای سرکشی به اوضاع خانوادگی فرستاده می‌شود که در نوع خود یکی از سکانس‌های بی نظیر، خنده دار و در عین حال تلخ فیلم محسوب می‌شود. می‌توان گفت دادگاه اصلی در خانه چارلی و با داد و فریادهای نیکول و چارلی آغاز می‌شود که هر دو همچون آتشفشان‌هایی خاموش و دردمند، به یکباره فوران می‌کنند و هرچه را تا به حال نگفته‌اند را بر روی هم پرتاب می‌کنند. آن سکانس از نظر من، قوی‌ترین سکانس فیلم، یکی از بهترین بازی‌های جوهانسون تا به امروز و بهترین بازی آدام درایور است. بغض‌هایی که از فرط عصبیت از جلد خود شکافته می‌شوند، جملات تلخی که تا از زبان زوجین گفته می‌شوند و هیچ وقت، هیچ ناجی، تراپیست یا دوستی قادر به تسکینشان نیست، و در انتها ده سال ازدواج که خودش را نشان می‌دهد و هر دو به شیوه معصومانه خودشان یکدیگر را دلداری می‌دهند، همه و همه حاصل بلوغ بامباک، جوهانسون و درایور در روابط زناشویی است. روشن گری دیگری که بامباک در این بخش از فیلم می‌کند، پذیرفتن شرایط به هم ریخته زندگی از سمت چارلی است. او که دست خود را بریده، نیکول را برای رسیدگی به زخم‌هایش ندارد، مجبور است خودش به تنهایی با اوضاع آشفته اشپزخانه سر و کله بزند و نگذارد هنری بویی از ماجرا ببرد. فیلم «داستان ازدواج» پر است از این اشاره‌های ریز، نگاه‌های پر مهر و عطوفت، رعایت توازن و فشرده کردن دل هر آدمی در هر جایی از کره زمین، چه در قلب بروکلین، چه در تهران خودمان. همه و همه می‌دانیم شکستن دل‌ها ها، جدایی‌ها و غرورهای بیجا چه حسرت‌ها برایمان در آینده به همراه دارد و همین است که فارغ از جغرافیا، مذهب و ملیت، «داستان ازدواج» فیلمی است جهانی و به اصطلاح Universal که مرزها را درنوردیده و با روح انسان‌ها سخن می‌گوید.

در ادامه بطن نمایش بامباک و پروسه زندگی دو زوج، با تدوین مناسب و گاهی به صورت تخت و Flat و گاهی با ضرب آهنگ بالا نیز پیش می‌رود، که من تخت بودن را در این بخش به صورت استثنا به عنوان عیب در نظر نگرفته و برای فیلمی این چنین ضروری می‌پندارم. چون زندگی، کولاژی است از لحظه‌هایی که از فرط بی حوصلگی غروب‌های جمعه می‌خواهید سر خودتان را به دیوار بکوبید یا شادی و خستگی پس از جشن‌های هالووین رنگارنگ یا برنده شدن در مسابقاتی که برایتان اهمیت دارد. اینجا است که بامباک اصرار دارد ریتم زندگی همواره به میل درونی شما پیش نمی‌رود و گاهی این شما هستید که باید راه بیایید. نمونه‌اش قسمتی از فیلم است که نامه نیکول توسط فرزندشان هِنری، خوانده شده و واقعیتی که مخاطب در ابتدای داستان می‌دانست برای چارلی نیز آشکار می‌گردد. این بخش را نیز می‌توان تا حدی کلیشه‌ای در نظر گرفت اما بامباک تیزهوش که می‌داند برای جمع کردن نمایشش در انتها چاره‌ای جز توسل به مقادیر متنابهی از واضحات و کلیشه ندارد، از ضعف هِنری کوچک در خواندن متون انگلیسی که طول فیلم بارها شاهدش هستیم کمک می‌گیرد و این را برای بیننده عادی می‌نمایاند که هر تکه کاغذ پاره‌ای که به دست هنری برسد، او با تلاش بسیار سعی در خواندن و بهتر کردن خودش دارد. بنابراین می‌توان پیدا کردن نامه نیکول و خواندن آن به وسیله چارلی و هنری را کمتر در زُمره کلیشه‌های معمول گذاشت و آن را به باقی محتوای منسجمش بخشید. بعد از خواندن نامه، فیلم از اوج فاصله می‌گیرد و وارد Postlude یا متاخره خودش می‌گردد. ما و چارلی دیگر منتظر اتفاقی جدید نیستیم. غمزده و ناراحت، گویی نیکول هردوی ما را واقعاً ترک کرده باشد و ترک کردن نیز به او ساخته باشد، منتظر تیتراژ هستیم و نیستیم. تا آن صحنه می‌رسد که نیکول بند کفش چارلی را برایش می‌بندد و جمله آخر نیکول در نامه برای ما معنای واقعی پیدا می‌کند: اینکه نیکول تا ابد چارلی را دوست دارد، اما نخواندن نامه در موقع مناسبش هر دو را به مسیری متفاوت می‌کشاند که الان هر بار خواندنش فقط حسرت بیشتر برایمان محیا می‌کند. چارلی، هِنری را بغل می‌کند و می‌داند باقی بندهای باز شده کفش‌هایش را زین پس باید خودش ببندد و تیتراژ برای ما بالا می‌آید. های آنگلی از کوچه در روز هالووین که در فیلم دو بار با دو سناریوی کاملاً متفاوت تکرار می‌شود و تفاوت اتفاقات هردوشان بسیار است. درست مانند زندگی که هر روزش با روز قبلش زمین تا آسمان فرق دارد، یا تصمیم‌هایی که مانند کتابی که چارلی برای هنری در رختخواب می‌خواند، به نظر کاملاً درست می‌آیند اما جهت زندگی را کاملاً تغییر می‌دهد و می‌بینیم که چارلی و نیکول در دو مسیر کاملاً متفاوت به شمال و جنوب خیابان به راه خود ادامه می‌دهند. این بار راه‌ها واقعاً از یکدیگر جدا شده‌اند و هر سه (نیکول، هنری و شاید دیرتر از همه چارلی) نیز این مسئله را پذیرفته‌اند.

همان‌طور که در بالا اشاره شد، نقش‌ها مدام مانند صندلی بازی، جا عوض می‌کنند و هر بار نقش قربانی را یکی از اعضای خانواده ایفا می‌کند. بامباک باز هم با بهره گیری از تدوین مناسبش صحنه‌ای کلیدی به ما نشان می‌دهد و از خلال آن محتوا و مفهوم جدیدی به ما می‌کند. در نمایی کلوز شات از نیم رخ چارلی و نیکول می‌بینیم که دیزالوی (Dissolve) زیبا اتفاق می‌افتد و هردو همچون آینه‌ای که از درون آن به یکدیگر می‌نگرند، به رو به رو خیره و در افکار خود غرق می‌شوند و اینجا است که تشخیص قربانی و آزارگر بودن برای ما سخت می‌شود. گویی طی این تصویر می‌بینیم که به گونه‌ای، جای نیکول و چارلی عوض می‌شود و زین پس نیکول بازوی قدرت را در دست دارد: سرپرستی فرزندشان هنری را به عهده می‌گیرد، روز به روز در کارش پیشرفت می‌کند و درکنار خانواده و هوای لس آنجلس، روزگار بر وفق مرادش می‌چرخد. در نیویورک چارلی را داریم که در آشفته بازار خود دست و پا می‌زند. نمایشنامه‌هایش یکی پس از دیگری کنسل می‌شوند و برعکسِ نیکول که ساپورت مالی خانواده‌اش را دارد، حتی گرنتش را هم از دست می‌دهد. این بار اوست که نقش قربانی را بازی می‌کند، لباس‌هایش را در لاندری عمومی می‌شوید، سیگار می‌کشد و شوهایی را می‌پذیرد که قبلاً مورد تمسخر قرار می‌داد. همان‌طور که اکنون برایتان اظهر من الشمس است ناجی‌های ماجرا را که چه وکلا باشند، چه طلاق، چه عوض کردن شهرها، هیچ کدام نتوانست چارلی و نیکول را از چرخه معیوب کارپمن خارج کند. حال توجه شما را به صحنه‌ای به شدت راه گشا جلب می‌کنم که در بالا نیز اشاره کوچکی به آن شد. بعد از طی شدن پستی و بلندی‌های بسیار و امضای قراردادهای طلاق باز هم با فید و مکث متوجه گذر زمان می‌شویم و چارلی را می‌بینیم که امسال هم برای مراسم هالوین آمده تا هنری را ملاقات. اما با نامزد جدید نیکول و مادرش مواجه می‌شود که با هم بازی می‌کنند و سر به سر همدیگر می‌گذارند. اینجای کار را یک فلش بک بزنیم به اولین باری که چارلی در فیلم پا به لس آنجلس می‌گذارد و شرایط دقیقاً همین طور مو به مو اتفاق می‌افتد. چارلی با مادر نیکول خوش و بش گرمی می‌کند، از قبول شدن کَسی، خواهر نیکول در نمایشنامه‌ای خوشحال می‌شود و انگار که خانه، خانه خودش باشد از خودش پذیرایی می‌کند. اما الان و پس از گذشت مدتی از جدایی که چارلی برای تجدید دیدار به لس آنجلس بازگشته، با این واقعیت مواجه می‌شود که شخص دیگری توانسته جای او را برای مادر نیکول و خود نیکول بگیرد. نیکول از سر کار برمی گردد و اتفاق جالب دیگری می‌افتد. رفتار او دقیقاً مشابه رفتار چارلی است باز هم وقتی برای اولین‌بار چارلی در فیلم پا به لس آنجلس می‌گذارد. قبل‌تر بر حسب عادت چارلی صورت نیکول را می‌بوسد و اینجا نیکول احتمالاً به خاطر هیجان زدگی از خبر جدیدش این کار را می‌کند. آن جا چارلی برنده گرنت مالی بزرگی شده بود و اینجا متوجه می‌شویم که نیکول برای کارگرانی نامزد جایزه «امی» شده است: «چشم دربرابر چشم». گویی بامباک باز هم از انجیل الهام گرفته باشد. اینجا است که به عین برای ما ثابت می‌شود در همیشه روی یک پاشنه نمی‌چرخد و مثلث کارپمن نیز به ما نشان می‌دهد که نقش‌های تعیین شده مدام می‌توانند در گردش باشند و اصولاً راه خلاصی از این شرایط، خارج شدن از این چارچوب معیوب است.