نقد مستند Honeyland - سرزمین عسل

ساخت «سرزمین عسل» بیش از سه سال زمان برده است و حدود ۴۰۰ ساعت فیلم‌برداری این مستند طول کشیده شده است. در این مستند که در راستای برنامه حفاظت از محیط زیست و با حمایت آژانس توسعه و همکاری سوئیس و آژانس فیلم مقدونیه فیلم‌برداری شده است، فیلمسازان سال‌‌ها درکنار قهرمان شگفت‌‌انگیز و پیچیده خود وقت گذرانده‌اند و از بزرگ‌ترین منابع و داشته‌های خود، زمان و دوربین، بهره بردند تا یک سبک زندگی در حال انقراض در اروپا را با زیبایی خیره ‌کننده و قدرتی آرام روایت کنند. پرتره‌ای جذاب و نگاهی نزدیک به موضوع از یک زن مصمم، که سعی دارد در این دنیا گلیم خودش را از آب بیرون بکشد.

شاید در تنهایی پیش خود فکر کنید لازم نیست که مستندی درباره‌ی یک زنبوردار مقدونیه‌ای ببینید اما این فیلم حتما نظرتان را عوض خواهد کرد. فیلم به‌جای یک مستند کشدار و خسته کننده، وریته‌‌ای (حقیقت نگاری) است با روایتی دقیق. فیلم نگاهی خودمانی به ‌سنتی در خطر نابودی و مطالعه‌ای شخصیتی و انسان شناسانه ‌از همنشینی انسان و طبیعت دارد که زیباشناسی عنصر اصلی آن است. زیباشناسی نه فقط در فرم بلکه ‌در محتوا و تمام اجزای به کار رفته ‌در سیستم کلی فیلم، شما را شگفت‌زده و متامل از تمام شدنش می‌کند. فرض می‌کنیم که سینما مجموعه‌ای از عناصر تصادفی نیست که اگر بود تماشاگران اهمیت نمی‌دادند که شروع یا پایان فیلمی ‌‌را از دست بدهند یا فیلم را پس و پیش تماشا کنند. اما آن‌ها اهمیت می‌دهند. وقتی در مورد کتابی می‌گویید «نمی‌شود از آن گذشت» یا یک قطعه موسیقی را «دیوانه کننده» توصیف می‌کنید. منظورتان این است که در آن الگویی وجود دارد، یعنی سیستمی‌درونی که بخش‌های مختلف آن را به هم مربوط می‌کند. این نظام مرتبط کننده که فرم نامیده می‌شود در مستند «سرزمین عسل» بیش از هر چیز به ادراک کننده مربوط است. یعنی به انسانی که تصویری را تماشا می‌کند، رمانی را می‌خواند، به یک قطعه موسیقی گوش می‌کند، یا فیلمی‌ که می‌بیند.

نماهای آغازین شگفت انگیز «سرزمین عسل» با لانگ شاتی از کوهستانی که «هاتیزه» تنها با بقچه خود در حال گذر است شروع می‌شود. عبور از مکان‌های صعب العبور و گذرگاه‌های خطرناک برای رسیدن به کندوهای عسل در دل کوه، مسیری است که «هاتیزه» با صلابت و آرام از آن می‌گذرد. او بدون هیچگونه محافظ دست و صورت با خونسردی درِ کندوهایش را باز می‌کند و عسل‌هایی که پرورش داده برداشت می‌کند. از همین ابتدا باید واقف باشیم به‌عنوان بیننده که با مستندی واقع نما طرف هستیم نه فیلمی‌خیالی در ذهن کارگردان؛ برداشت محصول عسل از کندوهایی در دل کوه به عنوای فعالیتی دشوار برای یک زن در عصر حاضر واقعیتی شگفت‌آور است. برخورد «هاتیزه» با زنبورها و عسل، برخوردی از نوع محصول و کالای صرف نیست، بلکه نشانه‌های دوستی بین آن‌ها نمایان است. طوریکه در نمایی درخشان نشستن زنبور روی دست «هاتیزه» را به‌عنوان یک همنشینی و همزیستی می‌بینیم که اشتراک بین «هاتیزه» و زنبورها را (هردو کارگر و هم غذا) به درستی آشکار می‌کند. جاییکه «هاتیزه» هربار فقط نصفی از عسل‌ها را برداشت می‌کند و برای زنبورها روی سنگ عسل می‌ریزد و می‌گوید نصف مال من نصف مال شما!

در ادامه مستند «سرزمین عسل» می‌بینیم ‌«هاتیزه» چندان هم از جهان بیرون منزوی نیست.او را سوار بر قطار می‌بینیم که به شهر «اسکوپیه» پایتخت مقدونیه که ۱۹ کیلومتر با روستای آن‌ها فاصله دارد می‌رود تا در بازار عسل‌هایش را بفروشد. او گاهی در زمان فیلم‌برداری در حدود سه الی چهار ساعت به‌صورت پیاده از روستای بکیرلی به مرکز شهر برای فروش عسل می‌رفت. «هاتیزه» به‌دلیل کیفیت ممتاز عسل خود و زرنگی در فروشندگی پول خوبی از فروش عسل به دست می­‌آورد. از سود حاصل از فروش عسل برای خرید لوازم خانه، میوه و رنگ مو برای موهایش استفاده می‌کند. از برخورد «هاتیزه» در بازار با مردم می‌فهمیم که‌ «هاتیزه» در روستایی زندگی می‌کند که آلبانی‌ها و ترکیه ای‌ها در آن‌جا زمانی ساکن بودند و اکنون کوچ کرده‌اند. در ماه‌های بعد او برای زنبورها آواز می­‌خواند و با آن­ها در مورد حالات رابطه شان حرف می‌­زند. او کندوها را به کنار دیواری سنگی در نزدیکی خانه‌اش انتقال می­‌دهد. او از سنگ‌های طبیعی و دیوار برای ساخت کندو استفاده می‌کند، حتی کندویی درست شده از کلاهخود جنگی نیز در اینجا تصویر جالبی را رقم می‌زند. وقتی زمان برداشت عسل فرا می­‌رسد او نصف عسل را برای زنبور­ها کنار می‌­گذارد و به آن­ها دست نمی­‌زند. این درواقع یک معامله بین او و زنبورها نیست زیرا زنبورها عملا کار خاصی از دستشان بر نمی‌­آید ولی این شرایط برای­­شان قابل تحمل است و آن­ها چندین نسل بدین شکل در این منطقه زیسته‌اند.

همیشه ورود انسان به طبیعت تبعاتی را در پی دارد که سهمگین است و زیانبار. این انسان مکانیکی و سودجو و منفعت طلب که همه چیز را فدای خودخواهی و غرور خود می‌کند، بیشترین استفاده را از طبیعت کرده و بیشترین آسیب را به طبیعت رسانده است. انسانی که باعث از بین رفتن نوع‌دوستی و همزیستی موجودات شده و قوانین طبیعت را زیر پا له می‌کند. تا برای زمین و زیستش نابودی به ارث بگذارد. آوای زیبای زندگی «هاتیزه» با طبیعت که هم آهنگی دلنشین از زیست ساده و سالم را دارد را، فریاد و شور و غوغای انسان زیاده‌خواه به هم می‌زند و می‌شکند. بهره ­برداری شدید حسین از منابع کم­یاب و شکننده طبیعت نماینگر دوران امروزی است، اکنونی که استدلال­‌های خشن سودگرایان ساخته‌اند. حسین با اینکار باعث می‌شود زنبورهای کندوهای خالی از عسلش به زنبورهای «هاتیزه» حمله کندو آن‌ها را از بین برود. تا جاییکه مادر «هاتیزه» به زبان می‌آید و همسایه را نفرین می‌کند: "خدا جگرشان را بسوزاند". بعد از این اتفاق طبیعت خشم خود را به‌نوعی نشان می‌دهد. کم کم همه‌ی زنبورهای ‌«هاتیزه» مردند، گوساله‌های حسین نیز مریض شدند و مردند؛ آب قطع شد و برکت و آرامش از روستا از بین رفت ودر نهایت همسایه هم با تمام ویرانی که به طبیعت و‌ «هاتیزه» تحمیل کرد با گله اش از روستا رفت.

زمستان در روستا سر می‌رسد، «هاتیزه» تنها با مادر و سگش و کندوهایش به سختی می گذرانند. اوبا نوای رادیویی که می‌خواند سردی و سختی را می‌گذراند تا در واقعیتی سرد و سهمگین ودر سکانسی بی نظیر مادرش می‌میرد. مرگی آرام بی صدا و در سکوت. «هاتیزه» به‌تنهایی مادرش را در روستا دفن می‌کند. او مجبور به ادامه زندگی است، حتی اگر خودش باشد و سگش و زنبورهایش. تاریخچه ای که کارگردانان این مستند به تصویر کشیده‌اند، سرشار از لحظات اکتشافِ بی‌پرده و عینی در واقعیتی از زندگی‌ای رو به نابودی است. لحظاتی که گاهی آرام گاهی پرهیاهو هستند، گاهی غمگین و گاهی شوخی آمیز، گاهی متاثر کننده و گاهی خشمگین. یک بی حسی بی پایان در سراسر این فیلم است که مضامینی همچون طبیعت، طمع، خانواده، سنت، احترام و تعامل را نشانمان می‌دهد.