نقد سریال What We Do in the Shadows - آنچه در سایه‌ها انجام می‌دهیم

سریال What We Do in the Shadows، اقتباسی از فیلمی محبوب به همین نام است. تایکا وایتیتی و جامین کلمنت در سال ۲۰۱۴ به‌طور مشترک فیلم «آنچه در سایه‌ها انجام می‌دهیم» را کارگردانی کردند و خود نیز در آن به ایفای نقش پرداختند. مستند ساختگیِ هجوآمیزی که در سُنت آثاری مانند فیلم کالت‌شده‌ی This is Spinal Tap «این اسپینال تپ است»، قرار می‌گرفت. فیلم زندگی شبانه‌ی گروهی از خون‌آشام‌های ساکن ولینگتون نیوزلند را در زمان معاصر روایت می‌کرد. تصویر زندگی روزمره‌ی خون آشامان سرزنده، وراج و پرجنب و جوشی که به‌نوعی نسخه‌ای هزل آمیز از جهان بی‌روح و ساکنِ خون ‌آشامان Only Lovers Left Alive «فقط عاشقان زنده ماندند» جیم جارموش بودند. جدل‌های همخانه‌ بودن مانند بحث بر سر شستن ظرف‌ها، گشت‌زنی شبانه در شهر برای یافتن قربانی، درگیری خیابانی با گرگ‌نماها، فصل جشن بالماسکه‌ی نامیرایان با حضور خون‌ آشام‌ها، زامبی‌ها و جادوگران، بخشی از فصل‌های مجزای فیلم را شکل می‌دهند.

باتوجه‌به ساختار اپیزودیک آنچه‌ در سایه‌ها انجام می‌دهیم و عدم روایت یک خط داستانی بهم پیوسته، پیش‌بینی ساخت اقتباسی تلویزیونی از آن دور از ذهن به نظر نمی‌رسید. سریال What We Do in the Shadows به کارگردانی کلمنت و تهیه‌کنندگی مشترک وی با وایتیتی، برای اولین‌بار در ۲۷ مارس ۲۰۱۹ از شبکه‌ی تلویزیونی FX، به‌صورت هفتگی به نمایش درآمد و فصل دوم سریال نیز در ده قسمت در ۱۵ آوریل ۲۰۲۰ منتشر شد. مقایسه‌ی زمان ۸۶ دقیقه‌ای فیلم اصلی با مدت زمان حدودی ۵ ساعته‌ی سریال، احتمالا برای بسیاری از طرفداران فیلم نگران کننده است. آیا سریال توانسته از جذابیت‌ و کشش لازم برای ۲۰ قسمت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه‌ای برخوردار باشد؟ استقبال خوب بینندگان و توجه منتقدان به سریال باعث شد که FX، فصل سوم سریال را تمدید کند. بنابراین به نظر می‌رسد سریال تا به اینجا حداقل در جذب مخاطب موفق عمل کرده است. اما سؤال اصلی این است که کلمنت و تایتیتی تا چه اندازه توانسته‌اند ایده‌های اورجینال نسخه‌ی اصلی را بسط دهند و همچنین طرح‌ها و موقعیت‌های خلاقانه‌ی تازه‌ای بیافرینند؟

سریال با حضور گروهی جدید از کمدین‌ها، داستان‌های دیگری از چند همخانه‌ی خون آشام این بار در استتن آیلند نیویورک را روایت می‌کند. توانایی‌های محرمانه‌ی کاراکترها و همچنین شیطنت‌های دردسرساز روزمره‌ی آن‌ها، در اینجا نیز از عوامل جذابیت سریال است. سریال همچنین باتوجه به فرصت زمانی‌ مناسبی که در اختیار دارد، توانسته برخی از ایده‌های دوست داشتنی فیلم را بسط دهد. از جمله‌؛ سیاست‌های دردسرساز همخانه بودن برای شخصیت‌های خون آشام، منجر به موقعیت‌های بانمک متعددی شده است. چهار خون آشامی که قرن‌ها درکنار هم زندگی کرده‌اند، اما هنوز چیزهای زیادی از جهان پیرامون خود نمی‌دانند. مانند ناندور که خبر ندارد کشورش سال‌ها قبل از بین رفته است. سریال از مٰؤلفه‌ها و المان‌های فیلم اصلی بهره می‌برد. یک گروه مستند از زندگی چند همخانه‌ی خون‌آشام فیلم‌برداری می‌کنند. درواقع این نمایش یک مستند ساختگی از زندگی این افراد است. بسیاری از تک‌گویی‌های شخصیت‌ها با نمایش کلیپ‌های پراکنده‌ای همراه است که به‌صورت تصویری گفته‌های آن‌ها را برجسته می‌کند.

اپیزود پایلوت با معرفی گی‌یرمو (هاروی گیلن)، خدمتکار وفادار و البته ناامید ناندور شروع می‌شود که در زیر پله‌های خانه زندگی می‌کند. گی‌یرمو اطمینان حاصل می‌کند که هیچ نوری وارد خانه نمی‌شود، برای ناندور و همخانه‌هایش قربانی پیدا می‌کند و همچنین اجساد را دفن می‌کند. گی‌یرمو در توجیه اعمال فجیعی که با هیجان انجام می‌دهد، دلایل خاص خودش را دارد:«من قاتل نیستم. من افرادی را پیدا می‌کنم که کشتن آن‌ها آسان است». او همانند شخصیت جکی (جکی ون بیک) در فیلم، به سختی کار می‌کند و امیدوار است روزی توسط اربابش به خون آشام تبدیل شود. گی‌یرمو در فصل اول عمدتا چهره‌ای غمگین است که در موقعیتی زیردستانه گیرافتاده و فقط امیدوار به روزی است که اربابش ناندور پاداش زندگی ابدی را به او هدیه بدهد. اما گی‌یرمو به‌عنوان خدمتکار انسانی، کاراکتری است که در طول دو فصل سریال سیری از تحول را پشت‌سر می‌گذارد. از این جهت سریال درکنار روایت اپیزودیکش، سعی می‌کند با اتکا به کاراکتر گی‌یرمو یک خط داستانی بهم پیوسته را هم دراین‌میان پیش ببرد. مسئله‌ای که در فصل دوم و همزمان با تغییر شکل حضور گی‌یرمو پررنگ‌ می‌شود.

لحظات دلپذیر زیادی از سریال به ناندور اختصاص دارد مانند زمانی‌که برای دسترسی به ایمیل خود تلاش می‌کند، یا زمانی‌که به زن شورای خون آشامی می‌گوید که چرا بجای فرستادن پانصد کلاغ برای رساندن پیغام به آن‌ها، از تلفن استفاده نکرده‌اند؟ او در یکی از اپیزودها ازطریق سرچ در اینترنت متوجه می‌شود که کشورش «ال کولندار» در سال 1401 از بین رفته است و دیگر وجود خارجی ندارد و سپس به پیشنهاد گی‌یرمو تصمیم می‌گیرد شهروندی آمریکا را أخذ کند. ناندور در حالتی که سلحشورانه قامتش را برافراشته رو به گی‌یرمو می‌گوید: «من با این ملت اهریمنی اتحاد تشکیل می‌دهم و این سرزمین را تبدیل به خانه‌ام می‌کنم». بنابراین در مدت تماشای سریال، دلایل قانع‌کننده‌ی زیادی وجود دارد تا بتوانید با شخصیت ناندور به‌عنوان یک موجود خون آشامی همدلی کنید.

مت بری در نقش لازلو یک خون آشام نجیب‌زاده‌ی انگلیسی با گرایش‌ها نامعمول است که سابقه‌ی بازیگری در فیلم‌های خون آشامی غیراخلاقی دارد. شخصیتی با آداب مخصوص به خود که علاقه‌مند به درخت‌‌آرایی‌های عجیب در محوطه‌ی عمارت است. همچنین به شکل بیمارگونه‌ای شیفته‌ی یک کلاه بدشگون است که به محض استفاده از آن، انواع حادثه‌ها و بدبیاری‌ها بر سرش نازل می‌شود. یکی از مزیت‌های خون آشام بودن این است که آن‌ها می‌توانند به واسطه‌ی عمر بسیار طولانی‌شان، زندگی‌ها و نقش‌های متنوعی را بپذیرند و لازلو در این زمینه واقعا همه فن حریف است. او این توانایی را دارد که با گذاشتن خلال دندان در دهانش از در نقش صاحب یک کافه و مربی یک تیم محلی والیبال دختران ظاهر شود. در قسمت هشت فصل دوم، لازلو آهنگ Come on Eileen را از گروه Dexys Midnight Runners می‌شنود و اشاره می‌کند که این آهنگ را خودش در سال ۱۸۵۲ نوشته است. ظاهرا لازلو همانقدر که به‌راحتی با یک کلمه به خفاش تبدیل می‌شود به‌سادگی می‌تواند در قالب آدم‌های مختلف زندگی کند.

کالین رابینسون در نقش خون‌‌آشام انرژی، بدون شک یکی از دستاوردهای هوشمندانه‌ی سریال است. اداره‌ی محل کار رابینسون، اصلی‌ترین شکارگاه او محسوب می‌شود. مکانی که او با حالتی بی‌روح در جست‌وجوی شکار در آن پرسه می‌زند. شخصیتی ضدحال که با صحبت‌کردن صرف، گفت‌وگوهای طولانی حوصله‌سربر و کلافه کردن دیگران از انرژی آن‌ها و (شاید حتی ما مخاطبان) تغذیه می‌کند. مارک پروکچ در نقش کالین، با ظاهری بی‌تکلف و همچنین خونسردی شریرانه‌ای، قربانیان خود را با گفت‌وگوهای کوتاه دلهره‌آوری به دام می‌اندازد و با چشمانی که می‌درخشند از انرژی آن‌ها تغذیه می‌کند. مارک پروکچ که سابقه‌‌ی بازی در چند قسمت سریال مطرح Better Call Saul را دارد، عملکرد فوق‌العاده‌‌ای از خود نشان می‌دهد. پروکچ در قالب شخصیت تاس و عینکی کالین، ترکیبی جذاب، عجیب و منحصربه‌فرد خلق کرده است. اکنون با این توصیفاتی که از شخصیت کالین گفته شد، تصور کنید که ارتقای مقام این کاراکتر از کارمندی ساده به یک مدیر چقدر هولناک می‌تواند باشد؟ موقعیتی که در قسمت پنج فصل دوم، برای کالین رخ می‌دهد و در نتیجه توانایی‌های ماوراءالطبیعی‌اش شدت می‌گیرد، به‌گونه‌ای فقط با گفتن یک جمله انرژی قربانی‌هایش را تخلیه می‌کند. کالین تا جایی پیش می‌رود که ازطریق اینترنت و رسانه‌های اجتماعی بدون آنکه نزدیک قربانی‌هایش باشد، انرژی آن‌ها را می‌گیرد.

چهار شخصیت خون آشام سریال، با این ویژگی‌ها از یکدیگر متمایز می‌شوند و در طی روند سریال هر کدام ریتم و لحن مخصوص به خود را پیدا می‌کنند. موقعیت‌های جفنگ سریال از جلوه‌های تصویری تاثیر‌گذاری بهره‌ می‌برند که در مقایسه با فیلم پیشرفت قابل توجهی در آن‌ها دیده می‌شود. یکی از برجستگی‌های What We Do in the Shadows، ایده‌های هوشمندانه و بدیعی است که کلمنت و تایتیتی در زیرمتن موقعیت‌های به ظاهر تمسخرآمیز و هجوآلود سریال تعبیه کرده‌اند. سریالی که به ظاهر بر مبنای خرده موقعیت‌های پراکنده، طرح روایی ناپیوسته و ایده‌های گنگ پیش می‌رود اما درون همین جهان ابزورد طعنه‌هایی هوشمندانه به زیست معاصر می‌زند. به‌عنوان مثال موقعیت‌های مربوط‌به شخصیت کالین رابینسون به‌عنوان یک خون آشام معاصر، دربردارنده‌ی ایده‌هایی طنازانه و طعنه‌آمیز درباره‌ی فضای اداری و روابط اجتماعی در بستر واقعی و فضای مجازی، در جامعه‌ی امروز است. از این دست ایده‌های هوشمندانه در اکثر اپیزودهای سریال دیده می‌شوند. برای نمونه، تلاش‌های ناندور در اپیزود Citizenship برای گرفتن شهروندی آمریکا یا قسمتی که اعضای خون آشامی سریال در جلسه‌ی شورای شهر استتن آیلند شرکت می‌کنند، کنایه‌های سیاسی ظریفی در خود دارند.

همچنین صحنه‌ی هجوم کلاغ‌ها هنگام دفن شبانه‌ی بارون به‌طور مستقیم از سکانسی مشابه در High Anxiety «ترس از ارتفاع» مل بروکس می‌آید. سکانسی که در فیلم مل بروکس، خود هجویه‌ای بر حمله‌ی پرندگان در فیلم The Birds «پرندگان» آلفرد هیچکاک است. هر کدام از اعضای شورای خون‌ آشامی را در نقشی در فیلم‌های ترسناک خون آشامی به خاطر می‌آوریم.‌ تایکا وایتیتی در نقش ویاگو (اسم شخصیت خودش در نسخه‌ی اصلی) اعضای شورای خون آشامی را معرفی می‌کند؛ تیلدا سوئینتون در نقش خودش تیلدا و به‌عنوان رهبر شورا (فقط عاشقان زنده ماندند)، جامین کلمنت در نقش ولادیسلاو (نقش خودش در نسخه‌ی اصلی) دنی ترخو (From Dusk Till Dawn «از گرگ و میش تا سحر») که به قول ویاگو مثل همیشه لباس به تن ندارد، ایوان ریچل وود (True Blood «خون حقیقی»)، پل روبنز (Buffy The Vampire Slayer «بافی قاتل خون آشام‌ها») و وسلی اسنایپس، عضو نیمه خون آشام شورا که ازطریق تماس تصویری اسکایپ در جلسه حضور دارد (Blade «تیغه»).

کلمنت و وایتیتی هرجایی که فرصتی در اختیار داشته‌اند، مانند سکانس شورای خون آشامی، از مجموعه‌‌ای از بازیگران متنوع در نقش‌های فرعی و کوتاه بهره برده‌اند. کریگ رابیسنون در نقش رهبر یک گروه مخفی آماتوری از شکارچیان خون آشام، هالی جوئل آزمنت (نامزد جایزه‌ی اسکار برای فیلم «حس ششم» ام. نایت شیامالان) در نقش خدمتکار جدید لازلو و نادجا که به‌طور تصادفی کشته و توسط یک جادوگر جزئی که نقشش را بندیکت وانگ بازی می‌کند، احیا می‌شود. مارک همیل (بازیگر لوک اسکای واکر در «جنگ ستارگان») در نقش جیم خون آشام، از قرن ۱۸ از لازلو پولی طلب دارد و در یک ایپزود برای گرفتن پول در تعقیب او است. حضور این شخصیت‌ها در فصل دوم درکنار کاراکترهای دیگری که در متن اسمشان آمده، مجموعه‌ای متنوع و جذاب از بازیگران فرعی سریال را تشکیل می‌دهند. هرچند حضور این‌ شخصیت‌ها و موقعیت‌های هجوآمیز جذابیت‌های سرگرم‌کننده‌ای برای سریال ایجاد کرده‌، اما نشان می‌دهد که سریال همچنان بیشتر از تمرکز به یک طرح کلی، به خرده ایده‌های پراکنده متکی است.

پتانسیل‌های ماکیومنتری در ایجاد بداعت‌های روایی و سبکی باعث شد که این فرم ساختاری به تدریج گستره‌ی وسیع‌تر و متنوع‌تری پیدا کند. به‌عنوان نمونه در اواخر دهه نود و همزمان با ورود به عصر دیجیتال، فرم مستند ساختگی با فیلم بسیار مطرح The Blair Witch Project «پروژه‌ی جادوگر بلر» تحولی وسیع در ژانر وحشت پدیدآورد. ماکیومنتری این امکان را به وحشت‌سازان می‌داد که روایت‌های هراس‌آور ماورایی و کلیشه‌ای را به شکلی بدیع و ملموس به تصویر بکشند. ترفندی که خیلی زود در بسیاری از فیلم‌های وحشتِ موفق و کم‌بودجه‌ی دو دهه‌ی گذشته و در فیلم‌های مانند سری فیلم‌های Rec، Quarantine، Paranormal Activity و فیلم هیولایی Cloverfield (مت ریوز) مورد استفاده قرار گرفت. فیلم‌هایی که در آن‌ها روایت ازطریق تصاویر یافت شده‌ی به ظاهر واقعی (Found Footage) شکل می‌گیرد. جالب آنکه هرچه در این فیلم‌ها جلو می‌رویم تلاش برای ارائه پیرنگ‌های داستانی غیرواقعی با زمینه‌چینی‌های منطقی، کم‌تر به چشم می‌خورد.

اما یکی دیگر از کاربردهای رایج ماکیومنتری، در ایجاد روایت‌های پارودیک است. به‌عنوان یکی از نمونه‌های درخشان این رویکرد، می‌توان به فیلم کنسرت-موسیقی ساختگیِ «این اسپینال تپ است» از راب رینر اشاره کرد. فیلمی که با استفاده هجوآمیز از الگوهای آشنای مستند‌های موسیقی، روایتی از یک گروه موسیقی هوی متال تخیلی ارائه می‌دهد. بخشی از بار کمیک و لحن و فضای صمیمانه‌ی سریال What We Do in the Shadows از فرم ماکیومنتری آن می‌آید. شخصیت‌های خون آشامی که با لحنی خودمانی مقابل دوربین از زندگی پرفراز و نشیب‌شان، عقاید و باورهای خود صحبت می‌کنند. سبک واقع‌گرایانه‌ای که در تضاد با فضای داستانی سریال و کاراکترهای آن قرار می‌گیرد. همچنین بسیاری از سکانس‌های سریال، به واقع شکل تغییریافته‌ی موقعیت‌های آشنای فیلم‌های دیگر است. به‌عنوان نمونه فصلی که اعضای خون آشامی همراه‌با بارون آفاناس به گشت‌وگذار ولنگارانه در سطح شهر می‌‌روند، آیا دور از موقعیت‌های آشنای فیلم‌های جوانانه قرار می‌گیرد؟ جایی که چند جوان سربه‌هوای بی‌مسئولیت یک شب را به بی‌بند و باری می‌گذرانند، با این تفاوت که در اینجا با چند خون آشام کهنسال همراهیم.

سریال با همه‌ی وام‌گیری‌هایش از نسخه‌ی اصلی، توانسته تا حدودی مسیر متمایزی از فیلم طی کند و حتی به واسطه‌ی برخی از ایده‌هایش، از جمله حضور شخصیتی مانند خون آشام انرژی، بالاتر از آن می‌ایستد. در سریال به واسطه‌ی پرداخت شخصیتی مفصل‌تر کاراکترها و توجه به جزئیات ملموس و همچنین طراحی موقعیت‌های متنوع، امکان همدلی بیش‌تری با کاراکترهای خون آشام آن داریم. نسخه‌ی سینمایی بیشتر با هجو سروکار دارد و سویه‌ی انسانی‌‌اش کم و بیش کمرنگ است. سریال در برخی از اپیزودها خلاقیت و بداعت لازم را ندارد و در جاهایی هم به تکرار می‌‌افتد. هرچند فصل دوم What We Do in the Shadows، در مقایسه با فصل اول طرح روایی سنجیده‌ و منسجم‌تری را در پی‌ می‌گیرد و از نظر تنوع ایده‌های خلاقانه‌ در فصل دوم کم نمی‌آورد. اما به نظر می‌رسد که سریال بعد از گذشت دو فصل، همچنان در جست‌وجوی یافتن هویت اورجینال خودش است و فاصله‌هایی تا رسیدن به یک تجربه‌ی کاملا دلچسب دارد. پایان‌بندی خونین و حساب‌شده‌ی فصل دوم این نوید را به ما می‌دهد که با اشتیاق بیش‌تری به انتظار فصل سوم سریال بنشینیم. در انتظار تماشای تئاتری که با بالا رفتن پرده‌ها، کاراکترهایش در نور می‌سوزند.