نقد فیلم His House - خانه او

فیلم His House «خانه او»، به نویسندگی و کارگردانی رمی ویکس و براساس داستانی از Felicity Evans و Toby Venables، نخستین‌بار پیش از شیوع ویروس کرونا در جشنواره ساندنس سال گذشته به نمایش درآمد و با استقبال خوبی از جانب منتقدان و مخاطبان روبه‌رو شد. در پی بازتاب‌های مثبت پخش جشنواره‌ای فیلم، سرویس استریم Netflix حق پخش His House را خرید و از ۳۰ اکتبر ۲۰۲۰ آن را به نمایش درآورد. میانگین نمرات بالای His House و همچنین موضوع آن درباره‌ی پناهندگی، انتظار مواجهه با یک فیلم وحشت تکان‌دهنده را نوید می‌دهد که از دیدگاهی تازه و عمیق، هراس‌های حضور در یک جامعه‌ی جدید را بررسی می‌کند. انتظاری که پس از تماشای فیلم تا حدودی رنگ می‌بازد.

الگوی فیلم‌ وحشتِ‌ خانه‌‌های جن‌زده در پیوند با سبک فیلم هنری و زیرمتن واقع‌گرایانه و جشنواره‌ای پسند His House، بخشی از دلایل اقبال گسترده‌‌ی آن را روشن می‌کند. منتقدان و مخاطبانی که احتمالا تحت تاثیر پایان‌بندی دراماتیک فیلم مجذوب ایده‌های محتوایی آن شده‌اند. His House با تلفیق الگوهای ژانری توانسته از زاویه‌ی تازه‌ای به موضوع پناهندگی نگاه کند، اما با نقص‌ها و کاستی‌هایش از سطحی فراتر نمی‌رود و تنها بارقه‌هایی از امید نسبت به آینده‌ی کارگردان تازه‌کار و خوش‌‌فکرش را نشان می‌دهد.

سکانسی که البته در اینجا، در توالی امپرسیونیستی لحظه‌هایش، به شکلی فشرده تجربه‌ تکان‌دهنده‌ی پناهندگان را به تصویر می‌کشد. ویکس در این صحنه برای لحظه‌ای از زیرِ آب، تصویری شبح‌گونه از این آدم‌ها نشان می‌دهد که گرفتار دریا شده‌اند. اینگونه است که از همان سکانس ابتدایی اشباح به جهان فیلم وارد می‌شوند. اشباح سرگردانی که راهی به خانه ندارند و در ذهن و حافظه‌ی بازماندگان، در خواب‌ها و بیداری‌های‌شان آن‌ها را دنبال می‌کنند. همانگونه که لحظه‌ای بعد، بول از کابوسش برمی‌خیزد. این کابوسی است که در فیلم مدام گسترده‌تر می‌شود تا جایی که اشباح آن در شکاف‌های دیوارهای خانه‌ی ریال و بول ساکن می‌شوند. بول و ریال یک سال پیش نیاگاک را در دریا از دست داده‌اند و اکنون در شورای اسکان موقتی پناهندگان در انتظار مجوز اقامتشان هستند. سرانجام به آن‌ها به‌صورت آزمایشی تاییدیه‌ی اقامت داده می‌شود. دولت به آن‌ها در جایی در حومه‌ی لندن خانه‌‌ای اختصاص می‌دهد و محدودیت‌های سختگیرانه‌ای برایشان اعمال می‌کند که در صورت تخطی از آن‌ها اخراج خواهند شد.

یکی از سؤال‌های همیشگی در مواجهه با داستان‌های خانه‌های جن‌زده این است که اصرار شخصیت‌ها برای ماندن در چنان مکانی از کجا می‌آید؟ چرا پس از بروز رخدادها و وقایع ماوراء‌الطبیعه‌ای که لرزه بر اندام هر آدمی می‌اندازند، باید همچنان در آن مکان ماند؟ فیلم‌های خانه‌های جن‌زده معمولا دربرابر این پرسش متعجبانه‌ی مخاطبانشان پاسخی ندارند، اما در His House دلیل قانع‌کننده‌ای برای این مسئله عنوان می‌شود؛ یکی از شروط اقامت ریال و بول این است که نباید از محل سکونت خود نقل مکان کنند. خانه‌ای فرسوده، با دیوارهایی پوسیده که انعکاسی از وضعیت برزخی است که آن دو در آن گیر افتاده‌اند: در میان هراس‌های گذشته‌ی تراژیکشان و وحشت از آینده‌ی مبهم پیشِ‌روی‌شان. اما ریال و بول می‌خواهند در این مکان برزخی خانه‌ای جدید برای خود بسازند. خانه‌ای که فضاهای موجود در دیوارها‌یش با تجسمی هراس‌آور از وحشتناک‌ترین خاطراتشان اشغال شده است. ریال و بول با حسی از گناه همچنان از ترومای گذشته‌ی‌شان رها نشده‌اند و جادوگری افسانه‌ای با لشکری از ارواح آن دو را از آفریقا دنبال کرده‌ است.

تمنایی از درون ریال او را به سمت گفت‌وگو و برخوردی مصالحه‌آمیز سوق می‌دهد. هرچند که او هم درنهایت برای حفظ خانواده‌اش و از میان بردن نیروی شرِ ویرانگری که از گذشته‌ی‌شان باقی مانده، ناگزیر به جنگیدن است؛ جنگی که البته به معنای از میان بردن همه چیز نیست. تقلای بول برای ازبین‌بردن کثافت‌های خانه و همچنین پوشاندن درزها و سوراخ‌هایش، تلاشی برای از سرپوش گذاشتن بر وجدان و احساس گناهی است که تمام وجودش را فراگرفته است. احساس گناهی که شخصیت ریال سعی در مواجهه با آن دارد. او نمی‌خواهد همانند بول فراموش کند و حتی از بازگشت حرف می‌زند: «ما برمی‌گردیم. من از اینجا میرم. باتو یا بدون تو». دیالوگی که در ادامه میان آن دو رد و بدل می‌شود، برخورد متفاوت آن‌ها را به شکل دراماتیکی ترسیم می‌کند:

بول: «چقدر زود همه چی یادت رفت. ما همه چیز را پشت‌سر گذاشتیم تا به اینجا برسیم».

ریال در پاسخ او با اندوهی عمیق این دیالوگ را به زبان می‌آورد: «چه زود دخترمونو فراموش کردی».

به این ترتیب فیلم His House، گونه‌ی جدیدی از فیلم‌های وحشت انگلیسی را با پس‌زمینه‌ی موضوعی و اتمسفری احساسی معرفی می‌کند . فیلمی که با نگاهی بشردوستانه به آسیب‌ها و رنج‌هایی که به پناهندگان وارد می‌شود، متمرکز است. پیرنگ داستانی و روایت ژانری هارور فیلم، با مجسم کردن‌ ترس‌ها و هراس‌های پناهندگان، سویه‌ی انسانی آن‌ها را پررنگ می‌کند که همدردی مخاطبان را برمی‌انگیزاند. آنچه که تا اینجا در متن به آن اشاره کردیم، در همین راستا قرار می‌گیر و به‌نوعی شرحی بر دلایل احتمالی اقبال فیلم است. اما فیلم از چه مسئله‌ای رنج می‌برد که آن را به تجربه‌ای کامل تبدیل نمی‌کند و حتی در جاهایی نگاه بشردوستانه‌ی فیلم را مسئله‌دار و مشکوک جلوه می‌دهد؟ پاسخ این سؤال احتمالا در استراتژی ویکس و نگاهش به مسئله‌ی مهاجران و تلفیق آن‌ با پس‌زمینه‌های اجتماعی نهفته است.

حضور شبح‌‌مانند این کاراکتر‌ها احتمالا به‌نوعی در ادامه‌ی هراس‌های ناشناخته‌ی بول و ریال از زندگی در یک محیط جدید می‌آ‌ید. ویکس محیط جدید زندگی آن‌ دو را با حسی از ناشناختگی به تصویر می‌کشد؛ به‌عنوان نمونه به لحظه‌های حضور این دو در شهر نگاهی بیندازید. در صحنه‌ای از فیلم، ریال با برگه‌ی آدرسی در دست به شکل سرگیجه‌آوری از میان کوچه‌ها و معابر محل‌ زندگی‌اش می‌گذرد. او پس از اینکه یک‌بار به دور خود می‌چرخد از چند دانش‌آموز سیاه‌پوست آدرس خیابان مورد نظرش را می‌پرسد. این صحنه به شکل گیج‌کننده و دلهره‌آوری همان حس سرگشتگی ناشی از حضور در مکان جدید را مجسم می‌کند. حسی که با برخورد با آدم‌هایی که حضور بول و ریال را به رسمیت نمی‌شناسند پررنگ‌تر هم می‌شود؛ مانند لحظه‌ای که سه نوجوان سیاه‌پوست، ریال را به خاطر لهجه‌اش مسخره می‌کنند و به او می‌گویند که به خانه‌اش در آفریقا برگردد. این موقعیت‌ها از جهت منطق فیلمنامه و داستان بداعت چندانی ندارند، هرچند ویکس همان‌طور که اشاره شد سعی کرده است این موقعیت‌های روزمره و رئالیستی را همسو با فضای کلی اثر پرداخت کند تا به این ترتیب به یک‌دستی آن لطمه‌ای وارد نشود و فیلم لحنی دوگانه پیدا کند.

اشاره‌هایی هم که به شرایط آن‌ها به‌عنوان پناهنده در محیط جدید زندگی‌‌شان می‌شود، کارکرد دقیقی پیدا نمی‌کنند و بیشتر در حاشیه‌ی داستان فیلم قرار می‌گیرند. فیلم همچنین در دقایقی از تهدید‌های خارجی که زندگی ریال و بول را تحت تاثیر قرار می‌دهند فاصله می‌گیرد و بر اختلاف‌های آن دو در زندگی زناشویی‌شان متمرکز می‌شود. به‌گونه‌ای که حتی لحظه‌ای از جلوه‌ی عاطفی رابطه‌ی میان آن دو را در فیلم نمی‌بینیم. هیجان احساسی اضطراب‌آور حاکم بر جهان His House با تاکید بر جزئیات شخصی زندگی ریال و بول در گذشته، پس‌زمینه‌ی اجتماعی و سیاسی آن را کم‌رنگ کرده است. فیلم هرچند کاراکترهای پناهنده‌اش را به‌عنوان فیگورهای انسانی – نه تیترهای خبری ترحم‌برانگیز- به تصویر می‌کشد، اما نگاهی احساسات‌گرایانه، تقلیل‌دهنده و مصلحت‌اندیشانه به مصائب آن‌ها دارد. در نتیجه پایان‌بندی فیلم با وجود قدرت تاثیرگذاری دراماتیکش، در حد لحظه‌ای تأثیرگذار با شعاری انسان‌دوستانه و جشنواره پسند تقلیل می‌یابد.