نقد فیلم Run

شاید تاکنون هیچ کشوری به اندازه آمریکا در مورد خانواده فیلم تولید نکرده باشد. خانواده حتی اگر شاکله اصلی فیلم را در بر نگیرد حتماً نقشی حاشیه‌ای خواهد داشت. مهم نیست در چه ژانری فیلم ساخته می‌شود، شرکت‌های هالیوودی همیشه سعی می‌کنند تا بر مفهوم خانواده تاکید کنند. مثلاً در نمونه وسترن فیلم The Searchers «جویندگان» ساخته جان فورد همه‌ی اساسش بر این است که اتان با بازی جان وین می‌خواهد دبی دختر گم‌شده‌ی خانواده را پیدا کند و به خانواده بازگرداند. در نمونه متأخرتر فیلم Little Miss Sunshine «خانم سان شاین کوچولو» است که در آن مسابقه‌ی دختر کوچک خانواده بهانه‌ای است برای دور هم جمع شدن خانواده. حتی سه‌گانه‌ی بزرگی مثل «پدرخوانده» هم براساس رابطه‌ی خویشاوندی و تاکید بر مفهوم برادری و خانواده شکل گرفته است.

برای آن‌ها که هنوز فیلم را ندیده‌اند و حوصله‌ی خواندن کامل متن را ندارند باید بگویم که Run «فرار» قصه‌ی دختر فلجی (کلویی) است که تحت نظارت و مراقبت‌های پزشکی مادرش در خانه درس می‌خواند. همه‌ی زندگی او به همین خانه محدود شده است. حالا که سنش بیشتر شده علاقه‌ی زیادی دارد در دانشگاه ادامه تحصیل بدهد و مدام منتظر تاییدیه دانشگاه است. در همین میان در ارتباط با مادرش نقاط ابهامی را کشف می‌کند. کلویی سعی می‌کند بدون آنکه مادرش بفهمد رازهای او را متوجه شود. در حقیقت با فیلمی ماجراجویانه روبروییم که ماجراجویی اصلی به تجسس دختر در رازهای مادر ختم می‌شود. رازهایی که زندگی دختر را تحت تاثیر قرار داده است.

کلویی و مادرش دایان در شروع فیلم رابطه‌ی متقابل خوبی دارند. به نظر می‌رسد مادر زندگی‌اش را فدای وضعیت دخترش کرده است. تمام تلاشش آن است که بهترین شرایط زندگی را برای او مهیا کند. برای او آشپزی می‌کند، از او پرستاری می‌کند و معلم او هم هست. دایان در جلسه‌ی مشاوره‌ای که حضور پیدا کرده می‌گوید که هفده سال است که از دخترش کلویی مراقبت کرده و در تمام این سال‌ها نه سفری رفته، نه بیرون رفته و با کسی قرار گذاشته است. در آن جلسه روی تخته بزرگ نوشته شده است: نیاز! نیاز کلیدواژه‌ی اساسی فیلم است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. دایان اقرار می‌کند که کلویی تواناترین آدمی است که می‌شناسد و وقتی پای توانایی را وسط می‌کشد به هوش و شجاعت اشاره می‌کند.

صحنه بعدی مربوط‌به جایی است که کلویی از خواب بیدار می‌شود و خود را در اتاقش حبس می‌بیند. او با نقشه‌های هوشمندانه و پرخطر خودش را به اتاق مادرش می‌رساند تا فرار کند. طراحی این صحنه شباهت زیادی به بازی‌های کامپیوتری اول شخص دارد. همان بازی‌هایی که کاراکتر با استفاده از هوشش و نه قدرت جسمانی باید از مهلکه‌ای بگریزد و رد شدن از هر مرحله‌ای به‌معنی رو‌به‌رو شدن با چالشی بزرگ‌تر است. فیلمساز در این صحنه توانسته با کمک گرفتن از عارضه‌های مختلفی که شخصیت دارد (مثل نفس تنگی و پای فلج) صحنه‌ای درگیر کننده و تا حدی مهیج بسازد.

همه‌ی این پرسش‌ها منجر به یک پرسش اساس‌تر از فیلم می‌شود. آیا با فیلمی اخلاقی مواجهیم؟ این پرسش به این معنی نیست که آیا فیلمی که تماشا کرده‌ایم پر از آدم‌های خوب و دوست داشتنی است. این پرسش یعنی آیا هدف فیلمساز در خلق شخصیت‌ها و قصه منجر به دریافتی اخلاقی از قصه می‌شود یا فقط به بهانه‌ی ایجاد هیجانی کاذب قرار است با رویکردی غیراخلاقی همراه شویم. بی‌شک وقتی در صحنه‌ی پایانی دختر قرص‌هایی را از دهانش بیرون می‌آورد که به نامادری‌اش بدهد شوکه خواهیم شد یا حتی از هوشمندی دختر کیف خواهیم کرد اما این شور و هیجان، ما را در عملی غیراخلاقی که به هیچ وجه مقصد مطلوبی برای اثری هنری نیست شریک می‌کند.

در پایان فیلم دختر و مادر ناتنی‌اش درباره نیاز مجادله می‌کنند. دختر ادعا دارد که نیازی به نامادری‌اش ندارد و بالعکس این مادر است که به خاطر کمبود‌ها و نیازش دختر را به اسارت گرفته است. فیلم به‌جای آنکه بر همین کلمه صبر کند و به‌دنبال پیدا کردن راه حلی درست برای این پرسش باشد که در مواجه با نیازهایمان به دیگران چطور باید عمل کنیم در چرخشی غیرمعمول در پایان داستان به مسئله انتقام می‌پردازد و برای هیجانی لحظه‌ای و دروغین آشکارا از هدف اساسی پیرنگ و شیوه‌ی شخصیت‌پردازی دختر فاصله می‌گیرد. شاید بتوان اتفاقات ناگهانی و غیرمنتظره‌ی فیلم مثل رفع و رجوع شدن ناگهانی فلج دختر پس از سقوط از پله‌ها یا بدحال شدن مریض اتاق کناری وقتی مادر می‌خواهد دختر را از بیمارستان فراری بدهد ببخشیم ولی رویکرد غیراخلاقی در سینما برای من یکی قابل بخشش نیست.

در «فرار» مادری دخترش را در خانه حبس کرده است و اصطلاحاً بدون آنکه دختر متوجه باشد آب و دان‌اش را هم جلویش می‌گذارد و به شکلی به او خدمت می‌کند تا دختر را مجاب کند که همیشه کنارش بماند. احتمالاً این وابستگی بی‌نهایت مادر به دختر در پیش از شروع فیلم رخ داده و ناشی از غم بزرگ از دست دادن فرزندش است. اما تلاش بی‌رحمانه مادر که از مرحله حبس به ضربه زدن به دختر منجر می‌شود و در این راه حاضر است یک مامور پست را هم بکشد در فیلمی که طبق قراردادهای ژانر تا پیش از فصل‌های پایانی رمزآلود و ماجراجویانه است کمی زیاده‌روی است. شاید اگر با فیلمی جنایی یا اسلشر مواجه بودیم چندان با کشته شدن مامور پست شوکه و منقلب نمی‌شدیم.

در مجموع فیلم «فرار» با وجود قصه‌ی ابتدایی جذاب و درگیرکننده‌اش به بی‌راهه کشیده می‌شود و به‌عنوان فیلمی که قرار است سرگرم‌کننده و مفرح باشد ما را با سوالات منطقی بسیاری رها می‌کند. وقتی ما نتوانیم برای عملکرد شخصیت‌ها پاسخی معین تعریف کنیم کمتر می‌توانیم با آن‌ها همراه شویم. حتی اگر به واسطه‌ی هوشمندی‌ها و جسارتی که از کلویی دیدیم با او همراه شویم در فصل پایانی چنان با سر به دیوار می‌خوریم که همان اندک داشته‌های فیلم هم از دست می‌رود. «فرار» بیشترین ضربه را از وفادار نماندن خود به قراردادهای ژانری که تعریف کرده می‌خورد و با هیجان‌های کاذب و لحظه‌ای که خلق کرده ایده‌ی اولیه ناب خود را به کثافت می‌کشاند.