نقد فیلم Freaky - عجیب و غریب

سینمای بدنه‌ی هالیوود در سال‌های اخیر بیشتر از آنکه وامدار ژانرها، کهن‌الگوها و پیرنگ‌ها باشد از فرمول‌ها تغذیه می‌کند. بعضی از فیلمسازها فرمول‌های مخصوص خودشان را دارند. برخی فرمول‌های مد روز و موفق را تقلید می‌کنند. تعدادی هم سعی می‌کنند با کمی خلاقیت فرمول‌های تازه‌ای خلق کنند. قرار نیست با این گزاره‌ها بحث درباره‌ی سینمای بدنه‌ی هالیوود و تولیدات آن‌ها را بی‌ارزش یا کم‌اهمیت جلوه دهیم. قبلا در مطلبی درباره‌ی یکی دیگر از تولیدات امسال شرکت بلوم هاوس، فیلم جزیره‌ فانتزی، به مدل فیلم‌هایی در سال‌های اخیر اشاره کردیم که موقعیت داستانی خود را بر مبنای یک بازی فرضی طراحی کرده‌اند. فرمولی که جف وادلو در دو فیلم بی‌ارزش و زباله‌ی Truth Or Dare و Fantasy Island از آن بهره برده است. به این شکل که ابتدا یک بازی با قواعد خاص خود، طراحی می‌شود. سپس باتوجه‌به جهان این بازی، شخصیت‌ها و داستان فیلم به وجود می‌آیند. مقایسه‌ی دو فیلم وادلو و مشابهت‌های فرمول‌هایی که در هر دو، مورد استفاده قرار می‌گیرد، از این منظر راهگشا است. اینکه چگونه وادلو یک فرمول تکراری را بدون هیچگونه خلاقیتی در جزیره فانتزی تکرار می‌کند و حاصل آن فیلمی است که حتی از آشغالی به اسم Truth or Dare ضعیف‌تر است اما با این حال در لیست بهترین فیلم های کمدی 2020 زومجی جای دارد.

درواقع فرمول لندون در هر دوی این فیلم‌ها، ترکیب الگوی یک فیلمِ کمدی ملودرام موفق با فیلم اسلشر است. همچنین در این ترکیب، رد و پای فیلم‌های دبیرستانی معروفی مانند The Breakfast Club جان هیوز دیده می‌شود. در Happy Death Day، ایده‌ی لوپ زمانی فیلم روز موش خرما را در ترکیب با الگوهای فیلم اسلشر در قالب یک فیلم دبیرستانی و نوجوانانه می‌بینیم. تری (جسیکا روث) در Happy Death Day همانند بیل مورای فیلم روز موش خرما در یک روز از زندگی‌اش گرفتار شده و مجبور است بارها و بارها روز مرگش را پشت‌سر بگذارد. او می‌خواهد با پیدا کردن قاتلش از مرگ خود جلوگیری کند.

لندون در فیلم Freaky، الگوی فیلم اسلشر و دبیرستانی را با ایده‌ی تعویض بدن فیلم‌های کمدی‌ای مانند Freaky Friday ترکیب کرده است: چه می‌شود اگر روح یک قاتل زنجیره‌ای روان‌پریش در کالبد یک دختر دبیرستانی قرار بگیرد و برعکس؟ میلی کسلر (Kathryn Newton)، یک دختر دبیرستانی است که بر اثر اتفاقی، روحش در کالبد یک قاتل اسلشر قرار می‌گیرد. او مدت کوتاهی فرصت دارد تا با کشتن قاتل، به بدن خود بازگردد. ایده‌ی تعویض بدن، بستر مناسبی برای خلق روایت‌های کمدی است. اینکه دو آدمی که از جهت جنس، سن، فیزیولوژی و شرایط زیستی در موقعیت‌های دور از هم و متفاوتی بسر می‌برند، با یک‌دیگر جابه‌جا شوند. در فیلم کمدی The Change-Up، دو دوست صمیمی، یکی متاهل با سه فرزند و یک شغل استرس‌زا و پردرآمد و دیگری یک آدم مجرد و بازیگر سطح‌ پایین خوش‌گذران – جایگزین یک‌دیگر می‌شوند. دیوید دابکین کارگردن The Change-Up این موقعیت را داستانی از ایستادن در جای دیگران تعریف می‌کند.

در فیلم Freaky Friday 1976 یک مادر و دختر که مدام با یک‌دیگر در مشاجره هستند آرزو می‌کنند که برای یک‌ روز با یک‌دیگر جابه‌جا شوند. در فیلمی دیگری به همین نام به کارگردانی مارک واترز، مادر و دختری با حضور جیمی‌ لی کورتیس و لیندزی لوهان، درباره‌ی سبک زندگی و مسائل مختلف با یک‌دیگر اختلاف دارند. آن دو بعد از خوردن شیرینی در یک رستوران چینی، جایشان با یک‌دیگر عوض می‌شود. هر دوی این فیلم‌ها از رمان سال ۱۹۷۲ ماری رادجرز به همین نام اقتباس شده‌اند. فیلم Freaky Friday 1976 گری نلسن، به‌عنوان نخستین فیلم مطرحی شناخته می‌شود که از ایده‌ی تعویض بدن‌ها استفاده کرده است. در سال‌های گذشته فیلم‌های زیادی، الگوی تعویض بدن را در قالب روایت‌های کمدی سرگرم‌کننده به اشتراک گذاشته‌اند. در فیلم Big پنی مارشال، با بازی تام هنکس، کودکی به نام جاش دربرابر یک دستگاه بازی پیشگویی (Zoltar) آرزو می‌کند که بزرگ شود. روز بعد او تبدیل به یک مرد می‌شود و مشکلات زیادی برایش به وجود می‌آید. از جمله اینکه مادرش فکر می‌کند که او غریبه‌ای است که پسرش را ربوده.

زن و شوهر ناسازگار فیلم کمدی Turnabout محصول سال ۱۹۴۰ (اقتباسی از رمانی به همین نام از Thorne Smith)، آرزو می‌کنند که جایشان با یک‌دیگر عوض شود و زندگی دیگری را تجربه کنند. آرزویی که صبح روز بعد برآورده می‌شود. البته باید میان فیلم‌های تعویض بدن مانند Big و تغییر چهره نظیر Face/Off، تفاوت قائل شویم. فیلم‌های تغییر چهره معمولا بر مسئله هویت دست می‌گذارند درحالی‌که فیلم‌های Body-Swap بیشتر هجویه‌ای بر نقش‌های تثبیت شده‌ی جنسینی و اجتماعی هستند. روایت‌هایی که درنهایت به‌عنوان یک داستان اخلاقی، اهمیت همدلی و درک دیگران را تقویت می‌کنند. شخصیت‌های داستان‌های تعویض بدن، با قرار گرفتن در بدن فرد دیگر، علاوه‌بر اینکه به درکی از موقعیت دیگری می‌رسند، شناختی تازه نیز از خود پیدا می‌کند. آن موقع است که این شخصیت‌ها به بدن خود بازمی‌گردند. بنابراین مسئله‌ی دوم در فیلم‌های تعویض بدن شناخت است.

کارکرد اصلی الگوی تعویض بدن در فیلم Freaky در جهت هجو الگو‌های ژانری به‌ویژه زیر ژانر اسلشر است. در فیلم‌های اسلشر، قاتل را به‌طور معمول نمی‌بینیم، در معدود صحنه‌هایی هم که او را می بینیم، همیشه نقابی بر چهره دارد. معروف‌ترین قاتل‌های اسلشرها را با همین نقاب‌های‌شان به یاد می‌آوریم؛ مایکل مایرز در مجموعه‌ی هالووین، جیسون وورهیز در مجموعه‌ی جمعه‌ی سیزدهم یا قاتل فیلم جیغ با آن نقاب معروفش. همچنین شخصیت قاتل نقابدار فیلم‌های اسلشر، با حضور جسمانی در صحنه معرفی نمی‌شود. در صحنه‌های ابتدایی هالووین، مایکل مایرز را نمی‌بینیم. پس از مدتی هم که او را می‌بینیم، در پلان‌هایی کوتاه، به شکلی سایه‌وار، ناگهانی و ناکامل است. ما مایکل را نمی‌بینیم اما در بخش زیادی از فیلم، حضور تهدید کننده‌ی او را طریق نماهای نقطه دید احساس می‌کنیم. هرچه به پایان فیلم نزدیک می‌شویم، حضور جسمانی قاتل در سکانس‌ها پررنگ‌تر می‌شود.

درنهایت در سکانس پایانی است که با حضور فیزیکی قاتل، وجودش برای شخصیت اصلی فیلم و مخاطب، عینیتی هولناک پیدا می‌کند. به این ترتیب در فیلم‌ها اسلشر کلاسیک شده‌ای مانند هالووین، تعلیق اصلی بر مبنای نشان ندادن قاتل است. پنهان ساختن هویت قاتل در اسلشرها و عدم نمایشش، به او نوعی برتری می‌بخشد. بدین صورت که قاتل قربانی را می‌بینید و می‌شناسد، نه برعکس. لندون در همان سکانس ابتدایی فیلم Freaky، این الگوی شناخته شده‌ی فیلم‌های اسلشر را نقض می‌کند. قصاب بلیس‌فیلد در همان سکانس ابتدایی با حضور جسمانی‌اش به ما معرفی می‌شود. قاتلی تنومند که به شکل خونسردانه‌ای، قربانیان خود را از پا در می‌آورد. همچنین در پایان این سکانس، قاتل با برداشتن نقابش، از هویت خود پرده بر می‌دارد.

در یک فیلم اسلشر معمولی، میلی احتمالا نقش دختر نهایی Final Girl را برعهده داشت. اما باجابجایی بدن‌ میلی و قصاب، او در نقش قاتل اسلشر قرار می‌گیرد. هچنین ایده‌ی تعویض بدن باعث شده که از ابتدا تا انتهای فیلم شاهد حضور فیزیکی قاتل باشیم. لندون سعی کرده با استفاده از این الگوی آشنا درکنار تلفیق الگوی فیلم‌های دبیرستانی و اسلشر، به پیرنگ بلوغ فیلم‌های تعویض بدن پایبند باشد. میلی کسلر، دختر دبیرستانی خجالتی و مطرود از لحاظ اجتماعی است که در دبیرستان مورد اذیت و آزار و تمسخر همسالان خود قرار می‌گیرد. میلی، یک سال پس از مرگ پدرش همچنان نتوانسته با آن کنار بیاید. او برخلاف هم سن و سال‌های خود در دبیرستان، وقت زیادی را با خانواده‌اش می‌گذراند. میلی به‌خاطر مادرش حاضر است مراسم رقص بازگشت به خانه را از دست بدهد.

بنابراین در فیلم عجیب و غریب همانند Happy Death Day، ایده‌های روایی فیلم در راستای کهن‌الگوی بلوغ قرار می‌‌گیرند. لندون نه‌تنها در ایده‌ی اولیه بلکه در بسط آن در هر دو فیلم از فرمول‌های مشابهی بهره می‌برد. درواقع لندون در Freaky همچون سری اول و دوم Happy Death Day، از ترفندهای یکسانی برای روایت قصه‌ی خود استفاده می‌کند. در نتیجه، فیلم کم و بیش در مسیری قابل انتظار پیش می‌رود. هر دو فیلم مسیر بلوغ دختر نوجوان خود را ازطریق یک ضرب‌العجل زمانی بسط می‌دهند. میلی همانند تری یک روز فرصت دارد تا از قالبی که در آن گیر افتاده رها شود. طرح داستانی Happy Death Day به ما می‌گوید که تری زمانی می‌تواند از سیکل رهایی یاید که از قالب تکراری که برای خودش ساخته بیرون بیاید. میلی نیز زمانی‌که به قالب اصلی خود باز می‌گردد، دیگر آن شخصیت ترسو و خجالتی ابتدای فیلم نیست.

در Freaky، میلی از بوکر خوشش می‌آید اما اعتماد به نفس و جسارت کافی را برای ابزار علاقه‌ی خود ندارد. او حتی فکر می‌کند که بوکر اصلا به او توجهی ندارد و او را نمی‌بیند. قرار گرفتن میلی در کالبد قصاب، به او این قدرت و جسارت را می‌دهد که تمایل خود به بوکر را نشان بدهد. بنابراین در مسیر روایی Freaky نیز یک داستان فرعی عاشقانه به سرانجام می‌رسد. ضرب‌ الاجل زمانی در فیلم Happy Death Day از ضرورت الگوی داستانی فیلم و همچنین ایده‌ی مرکزی آن می‌آید. اما در Freaky ضرورت این ضرب‌العجل زمانی حس نمی‌شود. فیلمنامه‌نویسان به‌راحتی می‌توانستند بجای یک مهلت ۲۴ ساعته، زمان بیش‌تری در اختیار میلی بگذارند. میلی فقط یک روز فرصت دارد تا زندگی در بدن تازه‌‌اش را تجربه کند و تا پایان این زمان باید به بدن خود بازگردد.

محدودیت زمانی روایت فیلم، باعث شده که همه چیز با شتاب زیادی پیش برود. موقعیت‌های تعقیب و گریز متعددی که در خط داستانی فیلم طراحی شده، شتاب فیلم را چند برابر کرده است. لندون در همین زمان محدود می‌خواهد علاوه‌بر خلق موقعیت‌های هیجان‌انگیز و لحظه‌های کمیک و جفنگ، سیر تغییر شخصیت اصلی‌اش را نیز دنبال کند. همه چیز باید در همین یک روز اتفاق بیفتند. قصاب در قالب میلی به مدرسه می‌رود و از یک صبح تا شب، دخل هر کسی که در یک سوم ابتدای فیلم، میلی را اذیت و تحقیر کرده است، درمی‌آورد. همه‌ی قتل‌های فیلم قابل پیش‌بینی هستند. لندون در دقایق ابتدایی فیلم، به سرعت همه‌ی کاراکترهای نوجوانی که قرار است کشته شوند را به ما معرفی می‌کند. بنابراین هیچ تعلیقی وجود ندارد.

بسیاری از موقعیت‌های فیلم منطق زمانی درستی ندارند. به‌عنوان نمونه سکانسی که نایلا برای برداشتن لادولا به ایستگاه پلیس می‌رود را به خاطر بیاورید. نایلا درحالی که نقش بازی می‌کند با حالتی وحشت‌زده به شارلین می‌گوید که قاتل در نزدیکی ایستگاه است. شارلین به‌دنبال قاتل ایستگاه را ترک می‌کند. در فاصله‌ی برگشت شارلین به ایستگاه با تدوین موازی به خانه‌ی جاش و همچنین به خلوت بوکر و میلی می‌رویم. پس از چند دقیقه دوباره به ایستگاه پلیس بازمی‌گردیم. نایلا تازه به سراغ لادولا رفته و به محض اینکه آن را برمی‌دارد شارلین وارد ایستگاه می‌شود و مچ او را می‌گیرد. سؤال پیش می‌آید که نایلا در فاصله‌ی زمانی غیاب شارلین چه می‌کرده است؟ چرا زودتر موفق نشده است لادولا را بردارد؟ چقدر در این فاصله گذشته است؟ لندون ظاهرا تمایلی ندارد از ایده‌ی اولیه‌ی بالقوه جذاب فیلم‌هایش نهایت استفاده را ببرد. او بیشتر متمایل است صحنه‌ها را با ریتمی پرسرعت، پشت هم بچیند.

لذت اصلی Freaky تماشای عملکرد جذاب وینس‌وان است. بازیگری که در اینجا بار دیگر توانایی‌های خود را به‌عنوان یک کمدین ثابت می‌کند. حضور وینس‌وان با هیبت‌ مردانه‌اش در قالب شخصیتی با روحیات دخترانه یک سوپرایز دلچسب است. البته این اولین‌باری نیست که وینس ما را سورپرایز می‌کند. او در فیلم دوزخی Brawl In Cell Block 99 «شورش در سلول ۹۹» اس. کریگ زاهلر، در قالب شخصیت بردلی توماس فرسنگ‌ها از شمایل خود به‌عنوان یک کمدین فاصله گرفت. شخصیتی که برای نجات خانواده‌اش با خونسردی هولناکی جمجه‌ی دشمنانش را خورد می‌کرد. توانایی ویژه‌ی وینس‌وان در استفاده از فیزیک خود برای خلق کاراکترهایی که در فاصله‌ای بعید از یک‌دیگر قرار می‌گیرند ستودنی است. او همزمان که این توانایی را دارد که ما را تا سرحد مرگ بترساند این پتانسیل را هم دارد که ما را از خنده روده‌بر کند. بنابراین چه انتخابی مناسب‌تر از وینس وان برای نقش یک قاتل زنجیره‌ای که از جایی بعد جسمش به تسخیر روح یک دختر نوجوان دبیرستانی درمی‌آید. قد و قامت وینس با شخصیت شکننده‌ی میلی تضادی بامزه دارد. او باعث می‌شود که حتی گاهی فراموش کنیم که در حال تماشای یک مرد میانسال ۵۰ ساله هستیم. وینس‌ وان بهتر از یک دختر نوجوان نقش یک دختر نوجوان را بازی می‌کند.