نقد فیلم اتاق مجاور (The Room Next Door) | برنده شیر طلای جشنواره ونیز

اتاق مجاور اولین فیلم انگلیسی زبان پدرو آلمادوار کارگردان مطرح اسپانیایی است که براساس رمان «چه چیزی تجربه می‌کنی» نوشته‌ی سیگرید نونز ساخته شده است. این فیلم جایزه شیر طلای جشنواره ونیز امسال را برد آنهم در میان رقابت با فیلم‌های خوبی که به جشنواره امسال سرازیر شده بودند. البته تا پیش از این نیز آلمودوار با فیلم مادران موازی در جشنواره ونیز توانسته بود توجهات را به خود جلب کند. در کل آلمودوار، فیلمساز مورد علاقه‌ی جشنواره‌های اروپایی است، کسی که می‌داند چگونه مضمون‌ها را به‌تصویر بکشد تا جشنواره‌ها خوششان بیاید.

آلمودوار صاحب سبک است، ایده‌های ثابتی دارد، جهانی که پررنگ و یا کم رنگ در همه‌ی فیلم‌هایش ظاهر می‌شوند. اتاق مجاور را می‌توان یکی از فیلم‌های خوب این فیلمساز در نظر گرفت، اثری که ما را به یاد مادران موازی، با او حرف بزن و درد شکوه می‌اندازد. آلمودوار ایده‌های دوستی خود را دوباره در این فیلم تکرار می‌کند و طنزش همیشگی‌اش را البته دوز بسیار پایین‌اش را بکار می‌گیرد.

اتاق مجاور فیلمی دلچسب است. درامی انسانی با انگیزه‌های فلسفی و روانشناسانه. از آن دسته از فیلم‌هایی که هم مخاطب عام خوشش می‌آید و هم مخاطب خاص. فیلمی که در عین سادگی لایه‌هایی عمیق به خود می‌گیرد و وارد دنیایی ناگزیر می‌شود. پدرو آلمودوار در این فیلم باز هم به‌سراغ مرگ رفته است. او در اتاق مجاور کمی آزادانه‌تر حرف می‌زند و عقایداش را بیان می‌کند. از هر طرف که نگاه کنیم می‌بینیم آلمودوار حساب همه چیز را داشته است. اصلا همه‌ی اجزای فیلم به هم می‌آید. پس‌زمینه‌ی کارکترها واقعا عالی است و این خصوصیت دلیلی می‌شود و بر شکل‌گیری درامی قابل قبول.

فیلم جلوتر می‌رود و آلمودوار لحظه به لحظه لایه‌های بیشتری از درام‌اش را برای ما باز می‌کند. این فیلم تنها درباره‌ی اتانازی نیست، اتاق مجاور روایتی درباره‌ی اختیار و آزادی نیز هست. درباره‌ی مرگ و تولد. همانقدر که میشل ناراحت از به دنیا آمدن‌اش است و اختیار بازخواست مادرش را دارد، مارتا نیز باید اختیار زمان مرگ‌اش را در دست داشته باشد. اتاق مجاور به‌صراحت انسان را به دوری از تقدیر و اجبار حاکم بر زندگی‌اش تشویق می‌کند. آلمودوار در روایت سراسر گَس خود به‌دنبال به‌تصویر کشیدن رنج انسان است. انگار هر کاری کنی و هر هدفی را پیش ببری باز هم در رنج خواهی بود. در اتاق مجاور هم متولد شدن دردناک است و هم مردن و هم زندگی کردن. به‌جز اینگرید که راوی این درام انسانی است، همه در ناراحتی دست‌وپا می‌زنند. میشل از به دنیا آمدن‌اش عصبانی است، مارتا درد سرطان را نمی‌تواند تحمل کند، پدر میشل ترومای جنگ را به‌همراه دارد و دوست اینگرید نیز برای طبیعت و زمین دل نگران است.

آلمودوار از اینگرید شخصیتی غیرقالبی می‌سازد اما تکراری است. او با پس‌زمینه‌ی نویسنده‌ای که از مرگ می‌هراسد، تبدیل به یک تسهیل‌گر مرگ می‌شود. این چالش شخصیتی قرار است او را در پایان این مسیر تبدیل به آدم دیگری کند. نویسنده‌ای که دیگر از مرگ نمی‌ترسد. اتاق مجاور فیلمی با کشمکش‌های درونی است اما یک ضدقهرمان بزرگ به نام مرگ تاثیری عجیب روی ماهیت این درگیری‌ها قرار می‌دهد. طراحی کشمش‌های درونی سخت است و گاها برای مخاطب آزاردهنده. خیلی اوقات تعلیقی چاشنی این کشمکش‌ها نیست و مخاطب دست‌اش پی چیزی می‌گردد که نمی‌بیندش.

اما اتاق مجاور چنین است، اینگرید در پی هم‌قرینگی با مرگ است که تعلیق مرگ سر می‌رسد. او از در بسته‌ی اتاق مارتا می‌هراسد و ما را نیز می‌ترساند. هیچکس دوست ندارد مارتا بمیرد، مخاطب می‌خواهد قهرمان‌اش زنده بماند و زندگی کند. ترس از مردن مارتا به مخاطب نزدیک می‌شود و خلق تعلیق می‌کند. حالا سفر قهرمانی اینگرید در رابطه با مرگ با تعلیق همراه می‌شود، چیزی که بیشتر فیلم‌های متاثر از کشمکش درونی آن را ندارند. اینگرید به‌عنوان یک نظاره‌کننده در حال درک مرگ است، او باید با این مرحله از زندگی کنار بیاید. برخلاف مارتا که ترسی از مردن ندارد، اینگرید هر لحظه می‌هراسد و سعی می‌کند تا مارتا را از این تصمیم دور کند.

ما به اینگرید نیاز داریم تا از مرگ نترسیم اما از طرف این شخصیت چنین اتفاقی برایمان نمی‌افتد. چالش خاصی سر راه او قرار نمی‌گیرد و این کارکتر در برخورد با مرگ سفری بی‌خطر و به دور از چالش را پیش می‌گیرد. اینگرید به درون خطر نمی‌رود، درباره‌ی مرگ کندوکاو نمی‌کند و تنها منتظر است تا دوستش مارتا یا از اتانازی منصرف شود و یا مرگ را در آغوش بکشد. ماندن کنار کسی که هر لحظه قرار است بمیرد، صرفا انتخاب درستی برای تسهیل‌کردن مسئله‌ی مرگ نیست و آلمودوار در این باره اشتباهی دراماتیک را مرتکب شده است. سفر اینگرید به درون مرگ از تعلیق رسیدن لحظه‌ی مرگ مارتا و بسته شدن در او خیلی کمرنگ‌تر است به‌همین دلیل مخاطب بیش از اینکه با مردن و نیستی هم‌قرینه شود از مرگ مارتا هراس دارد و ته دلش امیدوار است که او اتانازی نکند.

هرکدام از کارکترهای آلمادوار برای هدفی در این قصه حضور دارند اهدافی که در آخر به یکدیگر می‌رسند. اینگرید برای نمایش ترسناک نبودن مرگ، مارتا برای نشان دادن قدرت و اختیار آدمی، میشل برای ناگواری بارداری ناخواسته و فِرد برای به‌تصویر کشیدن ایده‌های ضدجنگ. اما شاید دقیق‌ترین و بهترین شخصیت‌پردازی متعلق به مارتا باشد. آلمودوار برای نشان دادن اراده و اختیار کارکترش بک‌گراند فوق‌العاده‌ای برای مارتا انتخاب می‌کند. مارتا در زندگی‌اش خیلی جنگیده است او خبرنگار جنگ است. زندگی در میان آتش را دوست دارد و مرگ را هر روزه دیده است. آلمادورا، مارتایش را زنی قوی تصور می‌کند، آنقدری قوی تا کسی نگوید از روی ترس خودکشی کرده است. آلمادوار اختیار را حق آدم‌های قوی می‌داند. اگر مارتا قوی نبود در جهان آلمودوار شاید حق خودکشی نیز نداشت.

اتاق مجاور، روایتی درباره‌ی تنهایی، عشق، مرگ، جنگ، لذت و چگونگی کنار امدن با حقایق تلخ زندگی است. فیلمی که سبک بصری آن تبدیل به برگه برنده‌ای برای فیلمسازش می‌شود. اتاق مجاور قطعا ارزش یکبار دیدن را دارد.